Witajcie na Oravie!

Położenie geograficzne

Orava (pol. Orawa, węg. Árva) to kraina historyczna w północnej Słowacji, w dorzeczu rzeki Orava. Znaczna część regionu znajduje się w granicach Słowacji, natomiast jej północno-wschodnia część należy do Polski.

Od zachodu Orava sąsiaduje z regionami Turiec, Považie i Kysuce oraz pasmami górskimi Kysucká vrchovina i Malá Fatra. Od północy zaś z Polską – powiatem żywieckim, nowotarskim i tatrzańskim.

Największymi miastami regionu są Dolný Kubín (nieformalna stolica regionu i zarazem największe miasto), Tvrdošín, Námestovo oraz Trstená. Populacja każdego z nich nie przekracza 20 tys. mieszkańców.

Dojazd

Głównym szlakiem komunikacyjnym regionu jest droga krajowa nr 59 (przejście graniczne Chyżne-Trstená–Banská Bystrica), która w pobliżu Tresnej i Oravského Podzamoku przechodzi w drogę ekspresową R3 (na tych odcinkach nie obowiązuje winieta). Od przejścia Sedlo Hliny do Oravského Podzamoku biegnie droga nr 78. Z Dolného Kubinu poprowadzono drogę nr 70, łączącą Oravę z Turcem. Ze wschodu na zachód przebiega droga wojewódzka nr 520 (Chochołów – Krásno nad Kysucou).

Na Oravie jest pięć granicznych (Ujsoły-Novot’, Sedlo Hliny, Winiarczykówka-Bobrov, Chyżne-Trstená, Chochołów-Suchá Hora). Do dwóch z nich poprowadzono drogi krajowe nr 59 i 78, a do ostatniego z nich drogę wojewódzką nr 520.

Ukształtowanie terenu

Zdecydowaną większość powierzchni Oravy pokrywają pasma górskie. Na południu regionu znajdują się Chočské vrchy (Góry Choczańskie), które w naturalny sposób oddzielają ją od Liptova. W północno-zachodniej części rozciągają się Oravské Beskydy (Beskidy Orawskie), czyli słowacka część Beskidu Żywieckiego. Na wschodzie mieszczą się Západné (Zachodnie) Tatry oraz Rohače. Z kolei w centralnej części wznosi Oravská Magura.

Na terenie Oravy znajduje się najdalej na północ wysunięty punkt Słowacji – szczyt Modrálová. Szczyt o wysokości 1150 m n.p.m. leży w Oravských Beskydách (pasmo Przedbabiogórskie), na pograniczu polsko-słowackim, około 6 km od Babiej Góry.

Przez centralną część regionu przepływa rzeka Orava, od której wzięła się nazwa regionu. Rzeka wypływa ze sztucznego zbiornika Vodná nádrž Orava (Zbiornik Orawski). Jezioro jest zasilane przez dwie polskie rzeki: Bielą i Čierną Orave (Białą i Czarną Orawę). Jej nazwa prawdopodobnie miała oznaczać szumiącą rzekę.

Historia

Początki osadnictwa na Oravie sięgają epoki brązu oraz wczesnej epoki żelaza, o czym świadczą pozostałości grodów obronnych oraz cmentarzysk. Od wieków historia Oravy jest nierozerwalnie związana z historią Węgier i Polski. W XI wieku jej terytorium na stałe przyłączono do królestwa Węgier. Do rozwoju Oravy przyczyniła się przebiegająca tędy droga handlowa, którą przewożono głównie wielicką sól, a od XV wieku miedź pozyskiwaną w okolicach Banskej Bystricy.

W I połowie XVI na Węgrzech wybuchła wojna domowa, która doprowadziła do podziału państwa i oddania Oravy pod panowanie Habsburgów. Thurzonowie z chwilą objęcia Oravského hradu przystąpili do akcji kolonizacyjnej niemal bezludnej krainy. Na tereny przybywały głównie wędrujące po Karpatach ludy pasterskie oraz chłopi z nękanych wojnami ziem polskich.

W XVII wieku przez Słowację przeszła fala reformacji. Ludność Oravy była silnie przywiązana do katolicyzmu i pomimo represji nie zaniechała praktyk religijnych. Wkrótce ruszyła akcja kontrreformacji, prowadzona przez polskich księży z Podhala.

W XVII wieku nastały trudne czasy dla regionu, którego nie ominęły węgierskie powstania Thőkőly’ego i Rakoczego oraz zmierzające pod Wiedeń wojska hetmana Sapiehy. Zarówno oddziały powstańcze, jak i regularne wojsko plądrowały i rabowały mijane wioski.

W 1918 roku nastąpił rozpad monarchii austro-węgierskiej, a Czechosłowacja po raz pierwszy uzyskała niepodległość. W listopadzie tego samego roku powstała Rada Narodowa Polaków na Górnej Orawie, domagająca się przyłączenia tych ziem do Polski. Na szczęście zanim doszło do konfliktu zbrojnego, ustalono przebieg linii demarkacyjnej i podjęto środki dyplomatyczne w celu uzyskania porozumienia. Ostatecznie porozumienie osiągnięto w połowie lat 20. XX wieku.

We wrześniu 1939 roku Republika Słowacka (właściwie Pierwsza Republika Słowacka kierowana przez ks. Jozefa Tiso) wzięła udział w niemieckiej agresji na Polskę. W listopadzie 1939 roku kilkanaście wiosek w północnej części Spiša i Oravy włączono w skład Słowacji. Przedwojenną granicę między Czechosłowacją a Polską przywrócono w maju 1945 roku.

5 największych atrakcji regionu

Múzeum oravskej dediny (Muzeum Wsi Orawskiej)

Około 3 kilometrów od Zuberca, na Brestovskej poľane, u podnóża Rohačy (Západných Tatr) położone jest Múzeum oravskej dediny. Przez jego środek przepływa Studený potok (nie, na nim nie znajdziemy słynnych tatrzańskich Vodopadov Studeného Potoka).

Pierwotnie polana była wykorzystywana przez mieszkańców Zuberca do wypasu zwierząt hodowlanych. W 1967 roku na jego terenie rozpoczęto budowę muzeum, które udostępniono już 8 lat później. Zabudowania to w większości oryginały, zakupione od pierwotnych właścicieli, a następnie rozebrane i przetransportowane do muzeum.

Na powierzchni prawie 8 ha przedstawiono zbiór ludowych budowli – mieszkalnych, gospodarczych, sakralnych oraz technicznych, pochodzących z poszczególnych regionów Oravy. Muzeum podzielone jest na pięć części: Dolnooravský rinok, Zamagurská ulica, Goralské lazy, Kostol s cintorinom oraz Mlynisko.

Dolnooravský rínok reprezentuje typ osady ziemiańskiej z rynkiem. Typowa dla tej części regionu była zabudowa tynkowana gliną i bielona wapnem. Domy dolnooravského rínoku reprezentują zabudowania należące do różnych grup społecznych – ziemian, chłopów oraz rzemieślników.

Większość wsi orawskich lokowano w XV i XVI w. na prawie wołoskim, a osadnicy budowali swoje domy wzdłuż drogi. Stopniowo dobudowywano kolejne budynki. Z biegiem czasu rozwinęła się gęsta zabudowa uliczna. Hornooravská ulica jest przykładem zabudowy szeregowej w wielu orawskich wsiach.

Na zboczach Beskidów rozsiane były oddzielne gospodarstwa, powstałe w okresie ostatniej kolonizacji Oravy. Na tych terenach osadnicy zaczęli budować domy sezonowe, które z czasem dały początek nowym osadom. Domy składały się przeważnie z niewielkiej izby, stajni, stodoły lub szopy, w której nocowały owce.

Ekspozycję muzealną uzupełniają kościół, który według średniowiecznych zasad budowano na wzgórzu oraz młyn z tartakiem.

Múzeum oravskej dediny można zwiedzać przez cały rok, od wtorku do niedzieli. W sezonie (czerwiec-wrzesień) skansen jest otwarty również w poniedziałki. Muzeum można odwiedzić niemal we wszystkie święta państwowe i kościelne, oprócz 24 i 25 grudnia.

Brestovská jaskyňa

Około 200 metrów od bramy wejściowej do skansenu położona jest Brestovská jaskyňa. Otwór wejściowy znajduje się w zawalonym leju krasowym, na wysokości 867 m n.p.m. Jak na razie jest to jedyna udostępniona jaskinia Západných Tatr oraz Oravy.

Jaskinia nie posiada stałej trasy turystycznej, a jej zwiedzanie odbywa się w niewielkich grupach, przy światłach lamp czołowych. Mierząca ok. 430 metrów trasa biegnie po licznych metalowych stopniach, kładkach oraz drabinkach, miejscami przerzuconych nad jaskiniową rzeką. Szata naciekowa jest dość skromna i reprezentowana głównie przez polewy naciekowe.

Brestovská jaskyňa stanowi część czynnego systemu krasowego, a znaczna jej część jest znajduje się pod wodą. Dolne piętro jest przedzielone syfonami, których głębokość dochodzi do 17 m. Wody te wypływają przez oddaloną o 270 metrów Brestovską vyvieračke (Brestowskie Wywierzysko).

Miejsca do zaparkowania znajdziemy na dwóch bezpłatnych parkingach. Jeden z nich (Parkovisko – Múzeum oravskej dediny) znajduje się bezpośrednio przy amfiteatrze oraz kasie biletowej Brestovskej jaskyňa. Drugi zaś naprzeciwko Koliby pod Roháčmi.

Kościoły artykularne Tvrdošín i Leštiny

Kostol Všetkých svätých – Tvrdošín (Drewniany kościół gotycki pw. Wszystkich Świętych – Twardoszyn)

Rzymskokatolicki kościół pw. Wszystkich Świętych został wybudowany w II połowie XV wieku. Dwa wieki później, po przejęciu świątyni przez protestantów, przebudowano go w stylu renesansowym. Późnogotycki kościół składa się z prostokątnej nawy i prezbiterium. Wzniesiono go z jodłowego drewna, bez użycia metalowych gwoździ. Świątynia jest otoczona sobotami.

Do najcenniejszych elementów wyposażenia należą: XVII-wieczny ołtarz barokowy z obrazem Wszystkich Świętych, późnorenesansowa ambona z wizerunkami ewangelistów oraz obraz sv. Juraja (św. Jerzego) na koniu. Kasetonowe sklepienie pokrywają liczne malowidła. Kościół wraz z cmentarzem miejskim otoczony jest murem z barokową bramą zwieńczoną wieżyczką z ośmiobocznym dachem gontowym.

Kościół można zwiedzać w sezonie letnim, tj. od 1 czerwca. do 10 września., w godzinach od 10°° do 16°° (z wyjątkiem poniedziałków). W pobliżu świątyni przebiega droga krajowa nr 59 oraz wojewódzka nr 520. Miejsce do zaparkowania znajdziemy przy dwóch bramach wejściowych, znajdujących się przy ulicach: Cintorínska oraz Bernolákova. Kościół mieści się w centrum miasta i oddalony jest o przejścia granicznego w Chyżne-Trstená około 11 km.

Drevený artikulárny kostol – Leštiny (Drewniany kościół w Leštinach)

Około 10 km od Dolného Kubínu, u podnóża masywu Veľký Choč położona jest wieś Leštiny. Jej najcennieszym zabytkiem jest Drevený artikulárny kostol (drewniany kościół artykularny).

Budowę drugiego orawskiego zboru (kościoła ewangelickiego) rozpoczęto dopiero w XVIII wieku. Pomimo różnych trudności prace zakończono w 1725 roku. Pod koniec XVIII wieku naprzeciwko wejścia głównego postawiono wolno stojącą dzwonnicę, którą następnie połączono ze świątynią drewnianym zadaszeniem.

Charakterystycznym elementem świątyni jest ozdobiona barwnymi kasetonami trójstronna empora. Centralną część wczesnobarokowego ołtarza stanowi obraz Zesłania Ducha Świętego. Po lewej stronie ołtarza znajduje się pozłacana ambona (kazalnica). W prezbiterium zachowały się XVIII-wieczne ławki, a na jego ścianach widnieją herby orawskich rodzin ziemiańskich. Z czasów budowy kościoła pochodzi drewniana chrzcielnica, przy której został ochrzczony słowacki bajkopisarz – Pavol Országh Hviezdoslav.

Wejścia do kościoła obywają się po kontakcie telefonicznym z osobą pełniącą dyżur w danym dniu. Utrudnieniem jest brak parkingu. Samochód możemy zostawić na polance przy cmentarzu (droga dojazdowa jest dość stroma i wąska) lub w innym miejscu we wsi.

Wspomniane powyżej kościoły od 2008 roku są wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. O innych słowackich kościołach artykularnych przeczytacie w artykule pt. Kościoły Artykularne Północnej Słowacji.

Oravský hrad (Zamek Orawski)

Na Oravským hradným brale (Orawskiej zamkowej skale, 520 m n.p.m), około 100 metrów powyżej koryta rzeki Orava, wznosi jeden z najpopularniejszych słowackich zamków, czyli Oravský hrad.

Należące do Oravskej vrchoviny (Wyżyny Orawskiej) Hradné bralo było zamieszkane już w czasach prehistorycznych, a budowę pierwszego zamku rozpoczęto już w XIII wieku, wkrótce po najazdach tatarskich. W XIII i XIV wieku właścicielami zamku byli m.in. Matúš Čák Trenčiansky (zwany Panem Wagu i Tatr) oraz Ścibor Ściborowic herbu Ostoja (właściciel odziedziczonego po ojcu hradu Beckov). Władzę nad zamkiem na przemian sprawowali węgierscy (głównie z rodów Zápolya oraz Thurzó) i polscy szlachcice (Jan z Dębowca, Piotr Komorowski).

Zamek swój obecny kształt otrzymał w 1611 roku, ale największą przebudowę przeszedł po przejęciu go przez rodzinę Thurzo. W ciągu kolejnych stuleci powstał liczący 155 pomieszczeń, rozległy zespół zamkowy. Budynki i wnętrza noszą cechy stylu romańskiego, gotyckiego, renesansowego oraz barokowego. Przez kilka wieków Oravský hrad był siedzibą oravských županov (orawskich żupanów) i kasztelanów oraz centrum administracyjnym dla Oravy. Po pożarze z 1800 roku zrujnowana budowla służyła jako ciężkie więzienie dla zbójników tatrzańskich. W 1852 roku zamek odwiedził cesarz Franciszek Józef, a 16 lat później otwarto jedno z pierwszych na Słowacji muzeów.

Oravský hrad dzieli się na trzy części: Horný (górny), Stredný (średni) i Dolný (dolny) hrad. XIII-wieczny Horný hrad, zwany również Citadelą, to najstarsza część zamku. Prowadzą do niego strome, zewnętrzne schody, które mogą stanowić problem dla osób z lękiem wysokości. W tej części zamku urządzono ekspozycję archeologiczną oraz Médiatéke – wystawę poświęconą filmom, baśniom i serialom nakręconym na zamku.

Stredný hrad składa się z dwóch pałaców – Korvína i Jána z Dubovca oraz wieży mieszkalnej. W pałacu Jána z Dubovca zobaczymy wystawy: przyroda Ziemi Orawskiej, meble historyczne oraz Kultura Ludowa na Orawie.
Natomiast w skład najniżej położonej części zamku – Dolného hradu wchodzą pałac Thurzov, kaplnka svätého Michala (kapliczka św. Michała) z plebanią, zachodnia i wschodnia bašta oraz system obronny wzmocniony trzema zamkowymi bramami.

Turyści mogą zwiedzać niemal cały zamek wybierając jedną z trzech tras turystycznych: Základný okruh (A), Malý okruh (B) oraz Veľký okruh (A+B). W zależności od wybranego wariantu zwiedzanie może trwać od 30 (Malý okruh, bez przewodnika) do 140 minut (Veľký okruh, zwiedzanie z przewodnikiem). Oprowadzanie po zamku odbywa się w języku słowackim lub angielskim.

Zamek można zwiedzać praktycznie przez cały rok. Od marca do grudnia (z wyjątkiem świąt Bożego Narodzenia) zamek otwarty jest codziennie. W kwietniu zamek jest zamknięty. W zimie zamek można zwiedzać od 2 do 8 stycznia, od 20 do 28 lutego oraz we wszystkie weekendy (w piątek, sobotę, niedzielę).

Oravská lesná železnica (Orawska Kolej Leśna)

W pobliżu najzimniejszego miejsca Słowacji, czyli wsi Oravská Lesná, mieści się Oravská lesná železnica. Wybudowana w latach 1916-1918 kolej wąskotorowa służyła do transportu drewna z lasów porastających stoki Oravských Beskydov. Oficjalnie zakończenie działalności nastąpiło z końcem 1971 roku.

Z liczącej niegdyś 110 km długości sieci kolejowej ocalało jedynie 8 km torów na odcinku Tanečník – Beskyd – Chmúra, czyli łącznik z technicznych układem nawrotów wybudowany w 1926 roku.

Do stacji Tanečník można dojechać ze wsi Oravská Lesná boczną, asfaltową drogą o długości około 5 km. Samochód możemy zaparkować na bezpłatnym parkingu. Na stacji Tanečník znajduje się kasa biletowa, sklepik z pamiątkami, wystawa dokumentująca historię leśnej kolei, Dom Rzemiosła, plac zabaw dla dzieci oraz miejsce do odpoczynku.

Przejazd kolejką rozpoczyna się na stacji Oravská Lesná – Tanečník. Po około 20 minutowej podróży pociąg dociera na Sedlo Beskyd (930 m n.p.m.), gdzie zatrzymuje się na kilkunastominutowy postój. Podczas przerwy możemy udać się na wieżę widokową lub zwiedzić Goralską drevenice, w której zorganizowano niewielką ekspozycję związaną z lokalnym folklorem. Cała trasa, łącznie z postojem na stacji Sedlo Beskyd, zajmuje około godziny. Na orawskim odcinku kursują składy składające się z otwartych lub zamkniętych wagonów panoramicznych, ciągniętych przez spalinową lokomotywę DH-100 lub parowóz Gontkulák.

Wzdłuż linii kolejowej poprowadzono náučný chodník Oravskej lesnej železnice, który stanowi alternatywę dla pieszych i rowerzystów. Z tablic informacyjnych dowiemy się kilku ciekawostek na temat historii Orawskiej Kolei Leśnej, lokalnego osadnictwa oraz bogactwa przyrodniczego regionu.

Nasza opinia

Można powiedzieć, że Orava to zielona kraina ukryta wśród gór. Znajdziemy tu liczne pasma górskie oraz wiele kilometrów szlaków pieszych o różnym stopniu trudności, które mogą być alternatywą dla zatłoczonych tatrzańskich szlaków.

Oravę oraz jej główne punkty warto odwiedzić przy okazji podróży drogą krajową nr 59. Do największych atrakcji regionu dotrzemy z Krakowa w około 2-3 godziny. Natomiast z Zakopanego oraz innych podhalańskich miejscowości już w około 1,5 godziny.

Oravská lesná železnica oraz Oravský hrad są bardzo popularne, dlatego w okresie wakacyjnym oraz w weekendy musimy liczyć się z większą ilością zwiedzających lub dłuższym oczekiwaniem na przejazd kolejką leśną. Obecnie (stan na październik 2023) Oravská lesná železnica ze względu na remont torowiska.

Bibliografia

• Zuskinová I., Skanzeny, wyd.1, Bratislava, DAJAMA, 2008, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-58-0
• Dvořáková V., Svetové kultúrne dedičstvo UNESCO, Bratislava, DAJAMA, 2009, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-76-4,
• Dudáš M., Gojdič I., Šukajlová M., Drevené kostoly, Bratislava, DAJAMA, 2007, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-8922-614-6,
• Oficjalna strona Múzeum oravskej dediny
• Oficjalna strona Oravského hradu
• Oficjalna strona Oravskej lesnej železnicy
• Oficjalna strona Správa slovenských jaskýň
• Slovakia Travel
• Etnozagroda
• Oficjalna strona miasta Tvrdošín

Zamieszczone w artykule zdjęcia oraz materiały zostały zebrane we wrześniu 2022 i 2023, kwietniu 2018 oraz październiku 2019 roku.