Kežmarok

Historia miasta

Okolice Kežmaroku (Kieżmarku) były zamieszkane już w epoce kamienia. Natomiast początki miasta sięgają wczesnego średniowiecza. W swoim obecnym kształcie miasto powstało w wyniku połączenia trzech osad słowackich z niewielką kolonią saskich osadników, którzy przybyli na Spiš w XIII wieku. Kežmarok otrzymał prawa miejskie w 1269 roku od króla Beli IV, a 200 lat później Maciej Korwin nadał mu herb.

W XIV w. miasto zyskało status wolnego miasta królewskiego. Wkrótce potem zostało otoczone potężnymi murami obronnymi, które dodatkowo okolono głęboką fosą. A w 1463 roku rozpoczęto budowę zamku miejskiego. Korzystne położenie na przecięciu się ważnych szlaków handlowych sprzyjało szybkiemu bogaceniu się i rozwojowi miasta. Już w XV wieku istniało tu szereg cechów rzemieślniczych, z których pierwszym i jednym ze znaczniejszych był założony w 1475 r. cech sukienników.

Kežmarok popadł w blisko dwustuletni konflikt z niedaleką Levoczą o prawo składu, którego podłożem była handlowa konkurencja. Konflikt przybrał na sile w latach 1528–1536, wówczas doszło między miastami do walk zbrojnych. Niestety, po śmierci Jana Zapolyi miasto utraciło prawo składu. A do zawarcia oficjalnego pokoju doszło dopiero 11 lipca 2003 roku!

W XIX wieku miasto stało się ośrodkiem przemysłu włókienniczo – odzieżowego. W 1860 roku założono pierwszą manufakturę. 24 lata później powstały fabryki: przeróbki lnu oraz sukiennicza.

Dojazd i parkowanie

Kežmarok położony jest w północnej części Spišu, zaledwie 15 kilometrów od Popradu i Tatranskej Lomnicy. Ze stolicy polskich Tatr – Zakopanego oraz Bukowiny i Białki Tatrzańskiej do miasta można dostać się drogą krajową nr 66, która swój początek bierze na przejściu granicznym w Jurgowie.

Parkingi miejskie znajdują się w pobliżu historycznego centrum Kežmaroku, przy ulicach: Kušnierska brána, Trhovište (dwa parkingi), Hviezdoslavova, Baštová, Nová oraz Nižná brána. Część z nich jest płatna.

Zwiedzanie — co warto zobaczyć

Zabytki znajdujące się w historycznym centrum miasta od 1950 roku tworzą Mestską pamiatkovą rezervácie (miejski rezerwat zabytków). Nieregularna sieć uliczna jest wynikiem połączenia dawnych osad, które dały początek średniowiecznemu miastu.

Ponadto, Kežmarok może się poszczycić zabytkiem wpisanym w 2008 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO – Dreveným artikulárnym kostolem Najsvätejšej Trojice (Artykularny kościołem św. Trójcy). Większość zabytków znajduje się przy ulicach: Hviezdoslavova, Hlavné námestie, Kostolné námestie oraz Hradné námestie.

Nasz spacer po Kežmarku rozpoczniemy w pobliżu Kežmarského hradu.

Kežmarský hrad (Zamek w Kieżmarku)

Kežmarský hrad powstał na miejscu wcześniejszego kościoła św. Elżbiety (datowanego na XII – XIII wiek). Przy nim osiedlił się w 1348 roku zakon Bożogrobców ze wsi Lendak. Jednak już wiek później (ich klasztor został zniszczony podczas najazdów husyckich) mnisi opuścili Kežmarok. Wykorzystując resztki klasztoru wzniesiono w tym miejscu mury obronne, które dodatkowo wzmocniono okrągłą wieżą strażniczą.

Na polecenie rodu Zápolya, do istniejących już murów dobudowano budynki mieszkalne oraz kolejne baszty i wieże. Podczas wielkiej przebudowy, zakończonej w 1624 r., Kežmarský hrad przekształcono w renesansową rezydencję. W zamku znajduje się muzeum, a jego komnaty są dostępne dla zwiedzających. Ponadto dziedziniec zamku jest miejscem odbywania się różnych imprez o charakterze kulturalnym (m.in. pokazy kina letniego), a od dwóch lat w okresie letnim można podziwiać ptaki drapieżne.

Hradne Namestie (ulica)

Udając się w kierunku Hlavného námestie (rynku miejskiego) miniemy barokowy kościół o.o. Paulinów z 1747 roku, dawne domy mieszczańskie oraz Múzeum bytovej kultúry (Muzeum Wnętrz Mieszczańskich), które mieści się w dawnej rezydencji rodziny Badanyich (Hlavne namestie 55).

Hlavné námestie (Rynek) i Radnica (ratusz miejski)

W centralnej części Hlavného námestie znajduje się XV-wieczna radnica. Po wielkim pożarze, który miał miejsce w 1515 roku, radnicę przebudowano i dodano dodatkowe piętro oraz wieżę. Po dziś dzień w fasadzie budynku można zauważyć pozostałości renesansowych otworów okiennych. Spacer po miasteczku umili nam kurant, który co godzinę rozbrzmiewa z ratuszowej wieży.

Wokół Hlavného námestie znajdziemy jednopiętrowe domy mieszczańskie, zwieńczone wysokimi dachami krytymi gontem. Obecnie w wielu z nich znajdują się małe kawiarnie, sklepiki oraz informacja turystyczna. 

Kostolné námestie (Plac Kościelny)

W obrębie Kostolného námestie znajduje się zespól kościelny, składający się z Baziliky svätého Kríža, renesančnej zvonicy (dzwonnicy renesansowej), humanistickej školy (budynku szkoły humanistycznej) oraz bývalej katolíckej školy (budynku dawnej szkoły katolickiej). Teren ten był otoczony murem obronnymi. Jednak do dzisiejszych czasów zachowały się tylko jego fragmenty. Pochodzący z 1498 roku portal gotycki (znajdujący się przy dzwonnicy) jest jednym z najwspanialszych tego typu obiektów na Spišu.

Bazilika Povýšenia svätého Kríža (Bazylika pod wezwaniem św. Krzyża)

Przypuszcza się, że już w XII w. istniał w tym miejscu drewniany kościółek, który już wiek później przekształcono w kamienną, romańską świątynię. Kolejna przebudowa miała miejsce w XV wieku. To właśnie dzięki niej budowla zyskała gotycki charakter. O kolejnych etapach rozwoju budowli świadczą m.in. różne systemy sklepień (sieciowe, gwiaździste i krzyżowe). W okresie reformacji, przez blisko 140 lat, kościół należał do ewangelików.

Kežmarska bazilika jest jedną z największych gotyckich świątyń na Spišu. Jej bryłę tworzy trójnawowy korpus, wieża oraz wydłużone prezbiterium (jego szerokość odpowiada szerokości nawy głównej). Wnętrze kościoła doświetlają nieliczne późnogotyckie okna.

Wyposażenie świątyni stanowią: późnogotycki ołtarz główny z początków XVI w. (istnieją przypuszczenia, że figura Chrystusa z centralnej grupy Ukrzyżowania mogła powstać w pracowni Wita Stwosza), dwa boczne ołtarze z drugiej połowy XV w., miedziana chrzcielnica z herbem miasta i niemiecką inskrypcją z Pisma Św. (1472 r.) oraz kamienne sakramentarium.

W 1998 roku papież Jan Paweł II konsekrował świątynie oraz nadał jej tytuł Basilica minor (Bazyliki mniejszej). Była to pierwsza niemaryjna bazylika na Słowacji.

Renesančná zvonica (Renesansowa dzwonnica)

Murowaną, renesansową dzwonnice wybudowano w latach 1590-1591. Kežmarska zvonica prawdopodobnie stanowiła wzór dla pozostałych tego typu obiektów w regionie. Podobne dzwonnice można zobaczyć w m.in. Popradzie, Spišskej Sobote czy Spišskej Beli. Spiskie dzwonnice cechuje: bielona fasada zewnętrzna, attykowe wykończenia oraz bogata ornamentyka. Przez dawnych mieszkańców była nazywana Złotą wieżą, ze względu na obecność pozłacanych malowideł, zdobiących jej zewnętrzną fasadę.

Do dzwonnicy przylega piętrowa, murowana budova bývalej katolíckej školy (budynek dawnej szkoły katolickiej). Powstała ona w XVIII wieku, w wyniku przebudowy starszej kaplicy św. Trójcy z 1468 roku. Pierwsze nauki pobierał w niej m. in. Jozef Maximilián Petzval (matematyk, fizyk i wynalazca, jeden z twórców współczesnej optyki geometrycznej).

Pozostałości miejskich murów obronnych z XV w.

W kilku miejscach miasta zachowały się fragmenty murów miejskich. Jeden z nich znajdziemy na tyłach domów położonych przy ul. Stary Trh, (niedaleko Zamku) natomiast drugi fragment znajduje się u wylotu ulicy Hviezdoslava, w pobliżu Starego i Nowego Kościoła Ewangelickiego.

Drevený artikulárny kostol Najsvätejšej Trojice (Artykularny kościół św. Trójcy)

Jednym z najważniejszych zabytków miasta jest ewangelicki Kościół Artykularny, położony przy drodze w kierunku Popradu. Jest to jeden z 5 zachowanych tego typu kościołów na terenie Słowacji. Kościół został zbudowany w 1717 roku, na miejscu dawnej, prowizorycznej świątyni. Kościół postawiono zaledwie w 3 miesiące, a przy jego budowie pracowali szwedzcy marynarze oraz rzemieślnicy ze Spiszu.

Budowla powstała z drewna cisowego oraz świerkowego, bez użycia metalowych części. Barokowe wnętrze również zostało stworzone przy użyciu drewna i ozdobione freskami, które przedstawiają m.in. wizerunki 12 apostołów, 4 ewangelistów oraz Świętą Trójcę. Jedyną kamienną częścią są dawne pomieszczenia szkolne, pełniące obecnie funkcje zakrystii. W 2008 Kościół został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Kościół jest udostępniony dla zwiedzających od poniedziałku do soboty, w godzinach od 9:00 – 13:00 i 14:00 – 17:00. W obiekcie obowiązuje całkowity zakaz fotografowania i kamerowania.

Nový evanjelický kostol (Nowy kościół ewangelicki)

Tuż obok Starego kościoła znajduje się monumentalny budynek Nowego kościoła ewangelickiego, wybudowanego w latach 1878 –1894. Budowla ma charakter eklektyczny, z elementami nawiązującymi do architektury romańskiej, gotyckiej renesansowej i bizantyjskiej. W kościele znajduje się mauzoleum i sarkofag Imre Thökölyho.

Bibliografia

• Kucharík J., Spiš– turistický sprievodca, wyd. 1, Bratislava, Dajama, 2018
• https://www.kezmarok.sk/

Zamieszczone w artykule zdjęcia oraz materiały zostały zebrane w sierpniu 2019, czerwcu 2022 i lipcu 2023 roku.