Niedaleko Nového Mesta nad Váhom, na wapiennej skale ukrytej wśród łąk leży zamek Beckov. XIII-wieczna warownia, tak jak pozostałe považske zamki, została wzniesiona w celu ochrony granic Królestwa Węgier. Jednym z właścicieli Beckova był “mały król Słowacji” i możnowładca polskiego pochodzenia – Ścibor ze Ściborzyc.
Położenie
Wieś Beckov położona jest w województwie Trenčianskym (okres Nové Mesto nad Váhom), na lewym brzegu rzeki Váh (Wag), u podnóża północno-wschodnich stoków Považského Inovca (podjednostka Vysoký Inovec). Ruiny zamku Beckov wznoszą się na 50-metrowym (według nietórych źródeł 60-metrowym) Beckovským hradnom brale (Zamkowej Skale), bezpośrednio nad centrum miasteczka. W 1963 roku wapienne wzniesienie – położone na pograniczu Karpat i Podunajskej nížiny, objęto ochroną i ustanowiono pomnikiem przyrody.
Dojazd i dojście
Zamek oddalony jest około 8 km od Nového Mesta nad Váhom, 15 km od Trenčína i Trenčianského hradu, 13 km od Čachtického hradu, 4 km od Kostola Všetkých svätých – Haluzice oraz autostrady D1/E50 (zjazd Rakoľúby). Ponadto, w pobliżu zamku przebiegają drogi krajowe: nr 61 (Bratislava-Žilina), 54 (Nové Mesto nad Váhom-przejście graniczne Moravské Lieskové), 9/E572 (Drietoma–Žiar nad Hronom) oraz wojewódzkie: 507 (Gabčíkovo – Žilina), 504 (Modra-Nové Mesto nad Váhom) i 581 (Rohov-Nové Mesto nad Váhom).
Do zamku dostaniemy się tylko na piechotę, dlatego samochód należy zostawić na niewielkim parkingu przy skrzyżowaniu drogi nr 507 i ulicy Ctiborovej lub skorzystać z miejsc parkingowych mieszczących się przy Cukrárni pod hradom (kawiarni pod zamkiem), kościele sv. Štefana czy Beckovským múzeum. Spacer z centrum miasteczka do zamku, ulicą Ctiborovą (ten fragment drogi pokrywa się z oznaczoną na niebiesko ścieżką edukacyjną, o której wspominamy w dalszej części artykułu) zajmie nam 10–15 minut.
Historia
Do XIII wieku
Pierwsza słowiańska osada została założona na wapiennej skale już w czasach Państwa Wielkomorawskiego. Powstałe prawdopodobnie w X wieku budowle obronne dały początek późniejszego zamku Beckov. Natomiast u podnóży zamkowego wzniesienia zaczęło rozwijać się jedno z pierwszych średniowiecznych miast Považia. Beckov uzyskał prawa miejskie w XIV wieku, a jego mieszkańcy zajmowali się głównie włókiennictwem, rolnictwem, sadownictwem oraz wyrobem cegieł.
Zamek Blundus/Blondóc (dzisiejszy Beckov) po raz pierwszy został wspomniany w XII wieku przez anonimowego kronikarza działającego na dworze króla Węgier Béli III. Na przełomie XI i XII wieku wzniesiono zamek górny i pałac północny. Pod koniec XIII wieku zamek stał się majątkiem węgierskiego możnowładcy Matúša Čáka z Trenčína.
XIV – XVI wiek
W 1388 roku król Zygmunt Luksemburski przekazał zamek jako dar wdzięczności szlachcicowi polskiego pochodzenia – Ściborowi ze Ściborzyc, który ustanowił go swoją rodzinną siedzibą. Zamek pozostał własnością rodziny Ściborowczów do 1434 roku, kiedy to doszło do unieważnienia testamentu Ścibora Młodszego (syna Ścibora ze Ściborzyc) i odebrania majątku przez Zygmunta Luksemburskiego. Wkrótce zamek przeszedł na własność Pavla z Dolnej Lendavy, który poślubił córkę Ścibora Młodszego – Katarzynę. Ich potomkowie, znani jako ród Bánfi, zarządzał zamkiem przez ponad 200 lat. Za ich panowania doszło do przebudowy gotyckiego zamku w renesansową rezydencję. A dzięki nowym fortyfikacjom warownia zdołała odeprzeć dwa najazdy: osmański w 1530 oraz tatarski w 1599 roku.
Stibor zo Stiboríc a Beckova/ Ścibor ze Ściborzyc (1347-1414)
Starosta brzeski, wojewoda siedmigrodzki, komes komitatów górnowęgierskich, doradca i przyjaciel Zygmunta Luksemburskiego, a także jeden z najbogatszych i najbardziej wpływowych arystokratów średniowiecznej Europy. Przynależał do polskiego rodu Ostojów (Mościców) i posługiwał się herbem rodowym, który reprezentowało kilkaset rodzin zamieszkałych głównie ziemię krakowską, sandomierską, lubelską, łęczycką, sieradzką, poznańską, a także Ruś i Prusy Królewskie. Nazywany również małym królem Słowacji. Ścibor ze Ściborzyc zarządzał ponad 30 zamkami oraz 200 miastami i wsiami po obu stronach rzeki Váh, a jego majątek obejmował połowę zachodniej Słowacji.
źródło: www.sk.wikipedia.org
Był synem dostojnika w księstwie Władysława Białego oraz wojewody gniewkowskiego – Mościca ze Ściborza. Od 1362 roku przebywał na Węgrzech, służąc Ludwikowi Węgierskiemu. Po opowiedzeniu się po stronie Andegawenów, został pozbawiony przez króla Władysława Jagiełłę tytułu starosty brzeskiego i wkrótce opuścił Polskę. Za zasługi dla króla węgierskiego Zygmunta Luksemburskiego (tj. uratowanie życia podczas bitwy pod Nikopolis oraz stłumienie antykrólewskich buntów) otrzymywał liczne dobra i zamki m.in. Beckov, Uhrovec, Plavec (węg. Detrekő), Ostrý Kameň (Éleskő), Dobrá Voda (Jókő) czy Čachtice (Csejte).
W latach 1402–1405 kilkukrotnie odwiedził Kraków. Celem tych wizyt była prawdopodobnie budowa kaplicy św. Moniki Węgierskiej, przy kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty (ul. Augustiańska 9), która miała służyć jako rodzinny grobowiec.
źródło: www.sk.wikipedia.org
Po bitwie pod Grunwaldem dążył do zawarcia przymierza pomiędzy Królestwem Polskim i Węgierskim. Wielokrotnie gościł u siebie Zawiszę Czarnego, z którym omawiał sprawy polsko-węgierskie. Skutkiem jednego ze spotkań było zawarcie w marcu 1412 roku traktatu pokojowego w Ľubovni (Stara Lubowla).
Zmarł prawdopodobnie podczas Soboru w Konstancji (1414-1418). Został pochowany w nieistniejącej już Katedrze Panny Marii w Székesfehérvár (katedrze koronacyjnej oraz największej węgierskiej nekropoli królewskiej). Po dziś dzień istnieje wiele przekazów dotyczących Ścibora ze Ściborzyc, który przez swoich poddanych był uważany za człowieka sprawiedliwego, hojnego oraz dobrodusznego.
XVII – XXI wiek
Przez blisko sto lat Beckovsky zamek postawał własnością okolicznych rodzin szlacheckich. Na skutek ogromnego pożaru z 1729 roku zamek został opuszczony i zaczął popadać w ruinę. Pierwszą próbę odbudowy gotycko-renesansowej warowni podjęto dopiero w połowie lat 30. XX wieku. Z kolei, w latach 70. przeprowadzono badania archeologiczne, a następnie przystosowano i udostępniono zamek do celów turystycznych.
Architektura
Wznosząca się nad rzeką Váh stroma wapienna skała posiadała duże znaczenie strategiczne (obronne), dlatego w XIII wieku wzniesiono tu kamienną warownię. Początkowo składała się ona zczworokątnej wieży oraz dwukondygnacyjnego pałacu otoczonego murem obronnym. Brama wjazdowa znajdowała się na południowych, łagodniej opadających stokach. Pod koniec XIII wieku wjazd do zamku zabezpieczono czworoboczną wieżą ostatecznej obrony (stłop/bergfried). W tym okresie podzamcze zostało otoczone murem obronnym. Co ciekawe zamek górny był połączony z podzamczem drewnianą rampą.
Za rządów Mateusza Csáka (XIV wiek) wydłużono południowe i północno-wschodnie mury oraz wybudowano kolejną wieżę. Celem tych prac było zapewnienie ochrony drogi dojazdowej oraz wysuniętej w kierunku północnym studni. Budynki gospodarcze (stajnie, spichrze, domy służby) znajdowały się w obrębie południowo – wschodniego podzamcza i przylegały do wewnętrznych ścian murów obronnych.
Za panowania rodziny Ściborowiczów nastąpiła największa rozbudowa górnego zamku – wzniesiono zamkową kaplicę, wykopano kolejny zbiornik na wodę, przebudowano północny pałac w stylu gotyckim, a dawny stłop zaadaptowano do celów mieszkaniowych. Ponadto wzniesiono skrzydła wschodnie i południowe, które połączono bramą, prowadzącą na północy dziedziniec.
Na przełomie XIV i XV wieku podzamcze oraz leżące na zachodzie miasteczko połączono murami obronnymi. W drugiej połowie XV wieku wzniesiono Wieżę Ścibora. Wysunięta poza zamkowe mury wieża miała za zadanie strzec południowo – wschodniego podzamcza. Przeprowadzona w XVI wieku renesansowa rozbudowa wzbogaciła zamek o barbakan (podzamcze południowo – zachodnie), budynek bramny (podzamcze południowo – wschodnie) oraz wschodniego bastionu artyleryjskiego.
Zwiedzanie
Przedzamcze południowo-zachodnie
Zwiedzanie rozpoczniemy w południowo-zachodniej części zamkowego wzniesienia, tuż przy dawnym budynku bramnym. Kasa biletowa znajduje się w przyziemiu dawnej wieży bramnej, po lewej stronie od bramy wejściowej. Na szczycie dwukondygnacyjnej wieży mieści się punkt widokowy z którego roztacza się widok na miasteczko, środkowe Považie oraz otaczające je pasma górskie (Považský Inovec, Malé i Biele Karpaty). Przez przedzamcze południowo-zachodnie oraz tzw. drugą bramę dostaniemy się na teren południowo-wschodniego podzamcza.
Dolny zamek (południowo i północno-wschodnie podzamcze)
Na terenie gotyckiego dziedzińca dolnego zamku, w miejscu dawnych budynków gospodarczych, mieści się niewielkie muzeum, sklepik z pamiątkami, letnia scena, miejsce do odpoczynku oraz węzeł sanitarny. Idąc wzdłuż murów podzamcza, w kierunku studni miniemy małą ekspozycję średniowiecznych maszyn prostych oraz XVII-wieczny bastion (podzamcze północno-wschodnie).
Górny zamek
Na teren górnego zamku zaprowadzą nas drewniano-metalowe pochylnie oraz schody. Po przekroczeniu pozostałości dawnej wieży bramnej znajdziemy się na dziedzińcu południowym, który ze wszystkich stron otaczają XII, XIII oraz XV-wieczne zabudowania. Znajdziemy tu m.in. relikty pałacu romańskiego, donżon (jedna z najstarszych budowli), pałac zachodni oraz wieżę Ścibora. Pałac zachodni (wzniesiony na polecenie Ścibora) oraz północny (gotycki) są największymi budowlami znajdującymi się na terenie zamku.
Kierując swoje kroki na północ przejdziemy do gotyckiego pałacu oraz kaplicy zamkowej. Jej wnętrze ozdobiono wysokimi oknami maswerkowymi, sklepieniem żebrowym oraz ornamentalnymi polichromiami, które przetrwały do XIX wieku. Najcenniejszym elementem wyposażenia była wykonana z drzewa limbowego figurka Matki Boskiej, znanej jako Beckovská Madonna.
Ekspozycje
Niewielkie ekspozycje znajdziemy na terenie podzamcza południo-wschodniego (ekspozycja historyczno-archeologiczna) oraz górnego zamku. Na pierwszej wystawie zaprezentowano dokumentację fotograficzną prac rekonstrukcyjnych realizowanych w latach 2010-2012 oraz eksponaty pochodzące z muzeum w Trenčíne. Z kolei na zamku górnym dowiemy się m.in. jak wyglądała higiena w czasach średniowiecza.
Stan obecny
Zamek otwarty jest we wszystkie dni tygodnia, w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia (stan na 2022 r.). Więcej informacji np. o cenach biletów znajdziecie na oficjalnej stronie zamku Beckov. Istnieje możliwość zapłaty kartą lub gotówką. Warto również wspomnieć, że zwiedzanie warowni odbywa się samodzielnie lub z przewodnikiem.
Na zamku odbywają się różnego rodzaju średniowieczne festyny oraz specjalne akcje. Jedną z nich była odbywająca się od 5 czerwca do 2 października 2021 roku gra Cesta za dukátmi – História, ktorá nás spája (Wyprawa za dukatami – historia, która łączy). Oto jak promowano i zachęcano turystów do wzięcia udziału w grze: Król Zygmunt Luksemburski powierzył Ściborowi misję uwolnienia z niewoli królowej Marii. Udaj się wraz z nim na wyprawę ratunkową do czterech zamków: Uhrovec, Beckov, Čachtice oraz Plavecký hrad i zdobądź dukaty, które pomogą ją uwolnić. Celem gry było odwiedzenie wspominanych wcześniej czterech zamków i pozyskanie złotych dukatów, a następnie przesłanie zdjęć ich awersów na wskazany adres mailowy. Dla poszukiwaczów królewskich dukatów przygotowano specjalne nagrody.
Okolica
W pobliżu zamku przebiega náučný chodnik Sychrov (mapa). Mierząca około 5 km długości ścieżka edukacyjna bierze swój początek w pobliżu múzeum dejiny (historii) Beckova. Po opuszczeniu miasteczka ścieżka wspina się po łagodnych zboczach wzgórza Sychrov (374 m n.p.m.) oraz przebiega przez ciepłolubne i suche zbiorowiska trawiaste (Prírodná rezervácia Sychrov).
Tuż za szczytem Syrchov, ścieżka łączy się z drogą rowerową Beckovsky okruh i zielonym szlakiem, a następnie biegnie na zachód, w kierunku zamku Beckov oraz Prírodnej pamiatky Beckovské hradné bralo. Nasz spacer zakończymy w pobliżu parku Lipový sad (Beckovské lipy).
Nasza opinia
Wizytę na zamku polecamy wszystkim miłośnikom historii oraz średniowiecznej architektury. Większość zabudowań górnego (pałac północny, kaplica, itd.) oraz dolnego zamku przetrwało w postaci dobrze zachowanych ruin, a znaczna jej część została udostępniona dla zwiedzających. Jednak, ze względu na prowadzone prace rekonstrukcyjne niektóre budowle mogą być czasowo wyłączone z użytkowania.
Hrad Beckov warto odwiedzić przy okazji podróży autostradą D1/ E75/E50 na południe Europy (Austria, Węgry itp.). W pobliżu zamku położone są ruiny obronnego kościoła Wszystkich Świętych – Haluzice (4 km), grodzisko Wielkomorawskie – Kostolec (18 km) oraz zamki Trenčiansky (15km), Čachtický (12 km) czy Tematín (13 km).
Bibliografia
- D. Kollár i J. Lacika, Od hradu k hradu (1), Bratislava, DAJAMA, 2017, 978-80-8136-073-2,
- D. Kollár i V.Poláková, Hrady pre deti (1), Bratislava, DAJAMA, 2020, 978-80-8136-113-5,
- www.medievalheritage.eu
- www.hrad-beckov.sk
- www.naucnechodniky.eu
Napisz komentarz