Na wygląd i charakter całego Považia ma wpływ, płynąca z północy na południe, najdłuższa słowacka rzeka Váh (Wag). Regiony położone nad Wagiem to jeden z najwcześniej zasiedlonych terytoriów Słowacji, przez co pełne są zabytków reprezentujących różne okresy historyczne. My chcemy pokazać wam inną, bo romańską stronę tego regionu. W zachodniej części Słowacji znajdziemy wiele budowli pochodzących właśnie z tego okresu. Dziś chcemy zabrać Was do trzech z nich!
Kostolec – Dvorec veľkomoravského veľmoža (Grodzisko Wielkomorawskie z romańską rotundą)
Nad miejscowością Ducové, na szczycie wzgórza Kostolec znajduje się stanowisko archeologiczne będące pozostałością warownego grodziska Wielkomorawskiego. Na jego terenie znajduje się rekonstrukcja drewnianych fortyfikacji oraz fundamenty przedromańskiego kościoła rotundowego.
Dojazd
Aby dostać się na teren grodziska, należy zjechać z drogi 507 we wsi Ducové w boczną drogę i podążać za kierunkowskazami. Ze względu na stan nawierzchni polecamy zostawić samochód w miejscu, w którym kończy się asfaltowa droga, a resztę trasy pokonać na piechotę.
Druga część prowadzącej do grodziska drogi nie jest utwardzona, a dodatkowo po opadach deszczu robi się wyboista i dziurawa. Współrzędne GPS: N48°37’21” E17°52’22”
Architektura
Pierwotnie obszar grodziska, pochodzącego z IX wieku, otoczony był drewnianą palisadą, a jego wnętrze podzielono na trzy części. Na jego terenie znajdował się budynek wczesnoromańskiej rotundy oraz drewniana siedziba możnowładcy Wielkomorawskiego, która od reszty grodziska była oddzielona dodatkową palisadą. Przy bramie głównej znajdowała się jedno absydowa rotunda, będąca jedynym kamiennym budynkiem w obrębie grodziska.
Kościół swoim wyglądem przypominał dobrze nam znaną z banknotu o nominale 20 złotych, rotundę znajdującą się na Wzgórzu Zamkowym w Cieszynie. Do dnia dzisiejszego zachowały się jedynie pozostałości murów świątynnych, które mogły mierzyć nawet 7 metrów wysokości. Świątynia była niewiele większa od tej znajdującej się w Cieszynie, ponieważ jej długość wynosiła 12 metrów, a szerokość 9 metrów. Niewiele wiadomo o samym wyposażeniu i wyglądzie wnętrza kościoła. Według przeprowadzonych badań wnętrze świątyni mogło być otynkowane i udekorowane licznymi malowidłami. Kościół jeszcze przez wiele lat po opuszczeniu grodziska przez możnowładcę służył wiernym z okolicznych wiosek.
W 1968 roku na terenie grodziska przeprowadzono wykopaliska archeologiczne. Na ich podstawie dokonano m.in. rekonstrukcji drewnianej palisady wraz z bramą główną. O historii grodziska i wynikach przeprowadzonych badań możemy dowiedzieć się z licznych tablic informacyjnych znajdujących się na terenie wzgórza. Grodzisko zostało uznane za Narodową Pamiątkę Kultury. Wejście na jego teren odbywa się bezpłatnie i samodzielnie.
Opevnený románsky kostolík v Haluziciach (Haluzice – ruiny obronnego kościoła Wszystkich Świętych)
U ujścia Bošáckej doliny, będącej częścią Białych Karpat, wznosi się warowny kościółek romański. Ten jednonawowy obiekt miał być uzupełnieniem Považskeho systemu obronnego (w którego skład wchodziły wszystkie warowne zamki leżące nad rzeką Váh) i miejscem schronienia dla okolicznych mieszkańców. Teren świątyni otoczono kamiennym murem, a jego obronność zwiększały usytuowane w jego obrębie strzelnice i wieże. Obecnie ze wzgórza, na którym położony jest XIII-wieczny kościółek, roztacza się malowniczy widok na dolinę Wagu oraz ruiny zamku Beckov.
Dojazd
Kościółek oddalony jest około 10 kilometrów od miejscowości Nové Mesto nad Váhom. W pobliżu miejscowości Trenčianske Bohuslavice należy zjechać z drogi krajowej 61 na drogę 1223 prowadzącą do miejscowości Bošáca. Następnie zjechać na drogę 1224, w kierunku Haluzice.
Współrzędne GPS: N48°49’16” E17°52’12”
W pobliżu urzędu gminy znajdują się miejsca, gdzie można zaparkować samochód. Przy „parkingu” biorą swój początek dwie ścieżki dydaktyczne. Jedna z nich prowadzi do kościółka, druga zaś wiedzie przez głęboki na 50 metrów żleb nazywany Jarem Haluzickim, który został objęty ochroną i posiada status obszaru chronionego krajobrazu. Wejście na teren kościoła odbywa się samodzielnie i jest bezpłatne.
Architektura
Bryłę jednonawowego kościoła tworzy prostokątna nawa główna oraz usytuowana na wschodzie półokrągła absyda. Pierwszą pisemną wzmiankę, pochodzącą z 1299 roku, znajdziemy w dokumencie mówiącym o przynależności kościoła do państwa Matúša Čáka (Mateusza Czaka) – pana na Trenczyńskim zamku. W XVI wieku kościół, tak jak inne romańskie świątynie, został gruntownie przebudowany.
Pierwszą znaczącą zmianą było powiększenie zachodniej części kościoła. Ponadto, dotychczasowy północny portal został zamurowany, a nowy umieszczono w zachodniej ścianie świątyni. Aby rozjaśnić wnętrze pierwotnego romańskiego kościoła, w jego południowej ścianie wykuto trzy dodatkowe okna, które ozdobiono typowym dla stylu gotyckiego łamanym łukiem. Następstwem przebudowy kościoła było podniesienie jego obronności. W tym celu teren wokół świątyni został otoczono wysokim murem.
Kościół przez ponad 200 lat, w czasach reformacji, należał do protestantów. Dopiero w 1708 roku świątynia ponownie przeszła w ręce katolików. Niestety, niecały wiek później, ze względu na zły stan techniczny, kościół uznano za niebezpieczny i zakazano odprawiania w nim mszy świętych. W latach sześćdziesiątych XX. wieku kościół częściowo zrekonstruowano i zakonserwowano. Obecnie w ruinach świątyni, pod gołym niebem (ponieważ kościół nie posiada dachu) odbywają się msze święte i udzielane są śluby.
Do dnia dzisiejszego udało się zachować romańsko-gotycką bryłę kościoła wraz z absydą oraz otaczające kościół mury obronne. Przy wejściu na teren kościoła, w północno-zachodniej części murów znajduje się jedyna zachowana wieża. Niewiele wiadomo o wyposażeniu kościoła. Z czasów jego świetności zachowała się jedynie XV-wieczna figurka Madonny, która obecnie znajduje się w kościele w Beckovie.
Pominovský kostolík sv. Jána Krstiteľa (Pominovec – kościół św. Jana Chrzciciela)
Na zachodnim brzegu rzeki Váh, w pobliżu pierwotnego gotyckiego zamku Ilava, znajduje się jeden z najwspanialszych kościółków emporowych na Słowacji. Opuszczona romańska świątynia stoi pośrodku pola, niedaleko wsi Sedmerovec. Jednonawowy kościółek pod wezwaniem sv. Jána Krstiteľa (św. Jana Chrzciciela) jest ostatnią pamiątką po średniowiecznej osadzie z XIII wieku.
Ze względu na znikomą ilość dokumentów, niewiele wiadomo o przeszłości kościoła. Pierwsza pisemna wzmianka o wsi i kościele pochodzi z dokumentu biskupa Jakuba datowanego na 1229 rok. Dzięki przeprowadzonym badaniom archeologicznym można przypuszczać, że już w IX wieku mógł istnieć wczesnoromański kościół lub inna budowla świecka.
Jeszcze w czasach średniowiecza nastąpił zanik osady zlokalizowanej wokół kościółka. Prawdopodobną przyczyną opuszczenia osady było zalanie wsi przez wody rzeki Váh lub wybuch pożaru spowodowany najazdami Morawian. W znacznym oddaleniu od koryta rzeki, tuż obok zniszczonej wsi ocalali mieszkańcy postanowili założyć nową osadę – Sedemrovec.
Dojazd
Kościół oddalony jest około 1,5 km na południowy wschód od miejscowości Sedmerovec. Aby się do niego dostać, należy skręcić z głównej drogi nr 507, między miejscowościami Slavnica i Bohunice, w polną nieutwardzoną drogę. Obszar jest swobodnie dostępny. W kościele nie odbywają się żadne stałe nabożeństwa. Klucz, pozwalający dostać się do środka świątyni, znajduje się w Urzędzie Miejskim w Sedmerovcu, gdzie można również uzyskać broszurę na temat kościoła. Kontakt: 042/449 26 06. Współrzędne GPS: N49°0’15” E18°11’31”
Architektura
Bryła niewielkiego XII-wiecznego kościoła zachowała się praktycznie w nienaruszonym stanie. Kościółek składa się z podłużnej nawy, półokrągłej absydy (półkolistej wnęki z miejscem na ołtarz) oraz zbudowanej na środkowym polu empory wieży. O romańskim charakterze świątyni świadczą nieliczne, wąskie i dające niewiele światła otwory okienne. Do dnia dzisiejszego zachowały się okna – wykute w południowej ścianie nawy oraz znajdujące się na kościelnej wieży. Na szczególną uwagę zasługują romańskie biforia, czyli okna podzielone filarem lub słupkiem na dwie części.
Całą zachodnią część nawy wypełnia ponad 800-letnia, wsparta na dwóch kwadratowych filarach empora (rodzaj galerii lub trybuny wznoszonej głównie w kościołach w celu powiększenia powierzchni lub wydzielenia przestrzeni dla określonej grupy osób np. chóru, kobiet, dworu). Na chór można dostać się prowizorycznymi drewnianymi schodami. Nietypowe połączenie empory z wieżą jest charakterystyczne dla tej lokalizacji. Wewnątrz kościoła zachował się jedynie barokowy ołtarz przedstawiający patrona kościoła – św. Jana Chrzciciela.
W 1884 r. została przeprowadzona rekonstrukcja zniszczonego już budynku (zainstalowano nowy portal wejściowy). Niecały wiek później w kościele przeprowadzono kolejne prace rekonstruktorskie. W 1965 roku kościół został uznany za Narodową Pamiątkę Kultury. Podczas przeprowadzonych w 2008 roku badań odsłonięto nieznane dotychczas malowidła ścienne przedstawiające m.in. Chrystusa oraz apostołów. Wewnątrz świątyni wciąż prowadzone są prace konserwatorskie (wrzesień 2019 r.).
Ciekawostki
- Wymiary kościoła: Nawa (długość: 8,1 m, szerokość: 6,6 m), absyda (długość: 2,3 m, szerokość: 4,5 m), wysokość wieży: 12 m.
- W ramach promocji romańskiej architektury sakralnej na Słowacji, w 2009 roku poczta słowacka wydała znaczek o wartości 0,10 euro, na którym znajdowała się ilustracja przedstawiająca emporę.
- Istnieje przepuszczenie, że kościół został zbudowany dopiero w XII wieku na polecenie miejscowej szlachty i pełnił funkcję świątyni dworskiej.
Bibliografia
- Š. Podolinský, Románske Kostoly , wyd.1, Bratislava, DAJAMA, 2009, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-78-8
- V. Turčan, Veľkomoravské hradiská, Bratislava, DAJAMA, 2012, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-8136-013-8
Napisz komentarz