Trnava, czyli siódme pod względem liczby mieszkańców miasto Słowacji, ze względu na dużą liczbę kościołów nazywane jest Małym lub Słowackim Rzymem. Miasto – położone kilkanaście kilometrów na południowy-wschód od pasma Malých Karpát, posiada jeden z najstarszych i najlepiej zachowanych średniowiecznych systemów obronnych na terenie obecnej Słowacji.
W tym artykule skupimy się na zabytkach znajdujących się w centralnej oraz południowej części starego miasta. Opowiemy m.in. o zabudowaniach Trojičného námestie oraz zespole należącym do zespołu budynków dawnego Uniwersytetu Trnawskiego.
Zwiedzanie
Poprzednio naszą wycieczkę zakończyliśmy na rogu ulic Jána Hollého i M. Schneidra Trnavského, przy budynku Arcibiskupského úradu. Stąd będziemy kontynuowali nasz spacer ulicą Hviezdoslava, w kierunku Trojičného námestie, gdzie zrobimy sobie kolejny przystanek i opowiemy Wam o znajdujących się w jego obrębie zabytkach. Po drodze miniemy klasztor oraz kościół sv. Anny. Następnie przejdziemy ulicą Hlavną w okolice kościółka sv. Heleny, gdzie zakończymy zwiedzanie.
Zanim rozpoczniemy nasze zawiedzenie, opowiemy Wam parę ciekawostek o położonych wzdłuż ulicy Jána Hollého, budynkach dawnego Uniwersytetu Trnawskiego.
Ulica Jána Hollého
Wzdłuż ulicy Hollého zlokalizowanych jest siedem budynków należących do dawnego Uniwersytetu Trnawskiego. Na rogu ulic M. Schneidra Trnavského i Halenárskiej mieścił się budynek Stefaneum, czyli Wyższe Seminarium Duchowne sv. Štefana. Jego początek sięga 1710 roku, kiedy to kapituła ostrzygomska zakupiła XVI-wieczny budynek, a następnie zaadaptowała go na potrzeby seminarium. Bryłę dwukondygnacyjnego budynku tworzą cztery skrzydła, otaczające zamknięty dziedziniec. Za sprawą kolorowych ornamentów zdobiących budynek, często porównywany jest do wiedeńskiego pałacu Kinských. W 1850 roku – po 126 latach funkcjonowania, seminarium przeniesiono do Ostrzyhomia.
Pod numerem 10. mieści się założone w 1667 roku Marianum (Mariánsky seminár). W budynku znajdował się pierwszy murowany teatr jezuicki, leżący na terenie dawnych Węgier. Prawdopodobnie pierwsza scena powstała już w 1692 r., a jej fundatorem został hrabia Pavol Esterházy. Sala teatralna była dość obszerna – posiadała ok. 100 miejsc na parterze, dwanaście lóż, balkon, galerię i miejsce dla pięćdziesięcioosobowej orkiestry. Warto wspomnieć, że w jej obrębie odbyło się kilka premier dzieł kompozytora Mikuláša Schneidera-Trnavského. Seminarium wzniesiono na planie litery H. Dwa równoległe skrzydła (przednie i tylne) połączono pośrodku krótszym skrzydłem poprzecznym. Od strony ulicy zachował barokowy portal z figurą Marii Panny i herbem arcybiskupa Szelepcsényi’ego.
Pod kolejnym numerem znajduje się Rubrorum (Generálny seminár). Założone w połowie XVII wieku seminarium generalne nazwano również seminarium czerwonych kleryków. Nazwa ta pochodziła prawdopodobnie od koloru noszonych przez seminarzystów sułtan. Od 1853 roku w budynku mieściło się Gimnazjum Arcybiskupie, do którego uczęszczali m.in. kompozytorzy Mikuláš Schneider-Trnavský i Zoltán Kodály, rzeźbiarz Ján Koniarek oraz patron szkoły (od 1919 r.) Ján Hollý.
Powstałe w 1619 roku Adalbertinum, czyli seminarium sv. Vojtecha uznawane jest za jeden z nielicznych budynków dawnego Uniwersytetu Trnawskiego, służący nieprzerwanie do celów dydaktycznych. Pierwotnie budynek był jednokondygnacyjny i składał się z czterech domów mieszczańskich. Później przebudowano go w stylu renesansowym i wyposażono w narożną wieże. W XIX wieku działała w nim szkoła rzemieślniczo-handlowa, miejska biblioteka publiczna oraz muzeum. Obecnie mieści się w nim Prywatne Konserwatorium Tańca Dušana Bylo i Uniwersytet Trnawski.
Gmach Lekárskej fakulty (Wydziału Lekarskiego) jest najmłodszym budynkiem w kompleksie. Klasycystyczny, dwukondygnacyjny gmach wybudowano w latach 1770 – 1772 według projektu F. A. Hillebrandta. Po przeniesieniu uniwersytetu w 1777 r. do Budina, w budynku przez siedem lat mieściła się Akademia Królewska.
Katedrála svätého Jána Krstiteľa (Katedra św. Jana Chrzciciela) zbudowano w północnej części miasta (na miejscu zburzonego gotyckiego kościoła Dominikanów), w XVII wieku jako kościół uniwersytecki. Fundatorem katedry został palatyn Mikuláš Esterházy, który w 1629 roku powierzył jej budowę włoskim architektom. Jednonawowy kościół jest pierwszą wczesnobarokową budowlą sakralną na Słowacji. Świątynia mierzy 61 m długości i 28 m szerokości. Nad głównym portalem widnieje tarcza z postaciami siedzących aniołów i kamienny herby rodu Esterházy oraz Archidiecezji Trnawskiej. Wnętrze jest typowym wnętrzem barokowym – dominuje w nim wszechobecny przepych. Ściany oraz sklepienie nawy głównej pokrywa bogata dekoracja malarska przedstawiająca żywot św. Jana Chrzciciela. Głównym elementem wnętrza jest monumentalny (mierzący ponad 20 metrów wysokości i 15 szerokości) ołtarz główny, uważany za największy wczesnobarokowy ołtarz w Europie Środkowej. Ołtarz powstał w latach 1637 – 1640 i został wykonany w całości z drewna. W 2003 roku kościół odwiedził papież Jan Paweł II, który 25 lat wcześniej nadał jej status katedry.
Kostol sv. Anny (Hviezdoslavova 231)
Późnobarokowy klasztor z kościołem sv. Anny postawiono w 1724 roku, przez zakon Urszulanek, które osiedliły się w mieście z inicjatywy arcybiskupa Imricha Esterháziego. We wnętrzach jednonawowego kościoła, pod ołtarzem Najświętszej Marii Panny przechowywane są relikwie świętych męczenników Koszyckich: Marka Križina, Štefana Pongráca i Melichara Grodeckého, którzy zginęli męczeńską śmiercią podczas powstania Gabriela Betlena. Męczenników kanonizował w Koszycach Jan Paweł II, podczas swojej pielgrzymki w 1995 roku. Na miejscu rozebranego w 1942 roku zachodniego klasztornego skrzydła powstało gimnazjum dla dziewcząt.
Trojičné námestie (Plac św. Trójcy/Rynek)
W centralnej części starego miasta położone jest Trojičné námestie (Plac św. Trójcy), który swoją nazwę zapożyczył od znajdującej się w jego obrębie XVII-wiecznej kolumny Trójcy Przenajświętszej. Rynek otoczony jest z trzech stron przez zabudowania pochodzące z różnych okresów historycznych, min. renesansu (Mestská veža) czy klasycyzmu (Divadlo Jána Palárika).
Mestská veža (Štefánikova 1)
Miejska wieża położona jest w północno-zachodnim narożniku Trojičného námestie (rynku św. Trójcy). Mierząca łącznie 57 metrów (wraz z figurką Niepokalanie Poczętej Marii Panny) wysokości murowana wieża została wzniesiona na planie kwadratu i posiada aż osiem kondygnacji. Na południowo-wschodniej fasadzie widnieje zegar słoneczny, który służył mieszkańcom do 1729 roku. To właśnie wtedy zastąpiono go zegarem mechanicznym pochodzącym z warsztatu Franza Langera, a jego mechanizm umieszczono na 5. piętrze wieży. Zegar służy mieszkańcom po dziś dzień i pomimo swojego wieku odchylenie wynosi tylko 30 sekund w ciągu 24 godzin. Zwieńczenie barokowego, cebulastego dachu zdobił pierwotnie półksiężyc i gwiazda, który w XVIII wieku zastąpiono naturalnych rozmiarów figurką Najświętszej Marii Panny według wizji św. Jana, czyli stojącej na półksiężycu, z głową w aureoli z 12 gwiazd. Co ciekawe, figurka Matki Boskiej posiada dwie twarze po przeciwnych stronach głowy. Według legendy, wynikło to z obawy mieszczan, by Niepokalana nie strzegła przypadkiem tylko tej części miasta, ku której będzie zwrócona.
Historia
Jej historia rozpoczyna się 28 lipca 1574 roku, kiedy to mistrz Jakub złożył obietnicę wybudowania wieży strażniczej. Główną funkcją renesansowej budowli była ochrona przed zagrożeniami zewnętrznymi (przede wszystkim najazdami tureckimi, które miały miejsce w XVI i XVII wieku), jaki i wewnętrznymi, czyli… pożarami. Przez całą dobę na wieży czuwali strażnicy, którzy obserwowali miasto i jego okolicę, a co kwadrans z każdego narożnika wieży ogłaszali aktualny czas. Strażnicy mieli do dyspozycji dwa rodzaje sygnalizacji ostrzegawczej: dzwony (po dziś dzień zachowały się dwa z 1692 r.) oraz trąbki. Pomimo całodobowej obserwacji, miasto nie uniknęło dwóch potężnych pożarów w 1666 i 1683 roku. Wartowania funkcjonowała przeszło 350 lat i została zlikwidowana dopiero po II wojnie światowej. Ostatnia przebudowa wieży miała miejsce w 2004 roku. Wtedy przywrócono budowli jej pierwotny renesansowy wygląd.
Aktualny stan
Obecnie we wnętrzach wieży znajduje się punkt informacji turystycznej oraz ekspozycja poświęcona historii miasta.
Legenda o majstrze (mistrzu) Jakubie
W czasie tureckiego zagrożenia mieszkańcy Trnavy potrzebowali wieży, z której mogliby obserwować zbliżające się niebezpieczeństwo. Rada miejska postanowiła wybudować wieżę miejską, a jej konstruktorem został Jakub – mistrz murarski oraz wdowiec. Jego jedyny syn został zabity przez Turków, co jeszcze bardziej potęgowało nienawiść wobec zagrażających królestwu nieprzyjaciołom. Dlatego całą swoją siłę poświęcił wieży, która stała się sensem jego życia. Jednak wraz z końcem budowy główny budowniczy stracił siły. W dniu oddania wieży miejskiej zadzwoniły wszystkie trnawskie dzwony, a mistrz Jakub po raz ostatni odetchnął z tymi słowami na ustach: „Udało mi się!”.
Súsošie Najsvätejšej Trojice (Trojičné námestie 138/1-6)
Naprzeciwko gmachu teatru Jána Palárika oraz wieży ratuszowej wznosi się kamienna kolumna Trójcy Przenajświętszej. Barokową kolumnę morową postawiono w 1695 r., w podzięce za ochronę przed epidemią. W 1949 roku decyzją komunistycznych władz została zdemontowana i zmagazynowana. Po ponad 40 latach, na skutek żądań mieszkańców, poddano ją renowacji, a następnie postawiono w dawnym miejscu.
Założenie bazy ma rzut zbliżony do równoramiennego krzyża, która z kolei składa się z ułożonych kaskadowo trzech niskich płyt oraz wysoko profilowanego cokołu. Na bazie spoczywa największa kompozycja rzeźbiarska, z której wyrasta wysoki na 4 m trzon. Kolumnę wieńczy ozdobny kapitel oraz druga kompozycja rzeźbiarska – Najświętsza Trójca (postacie Boga Ojca i Syna Bożego oraz Duch Święty pod postacią pozłacanej gołębicy) koronująca Matkę Boską. Na czterech narożnikach cokołu umieszczono figury św. Floriana i św. Agaty (chroniących przed ogniem) oraz św. Antoniego Padewskiego i św. Franciszka Ksawerego. Z kolei na jego bokach widnieje wizerunek Niepokalanej Marii Panny, a także herby Trnavy, Królestwa Węgier i arcybiskupa Györgya Széchényiego.
Kolumny morowe i maryjne
Kolumna morowa jest wolnostojącą konstrukcją architektoniczną w kształcie słupa, obelisku lub piramidy, zazwyczaj zdobioną licznymi figurami świętych. Najczęściej jest poświęcona Trójcy Przenajświętszej lub Matce Boskiej. Budowla była wznoszona jako wotum dziękczynne, za oddalenie zarazy, które nawiedzały w XVII wieku tereny krajów dawnej Monarchii Habsburgów: Austria (Wiedeń, pl. Graben 28), Czechy (Olomuc/Ołomuniec, Český Krumlov, Kutná Hora), Słowacja (Kremnica, Banská Štiavnica, Trenčín) oraz Kotlina Kłodzka (Bystrzyca Kłodzka, Kłodzko, Lądek Zdrój).
Divadlo Jána Palárika (Trojičné námestie 2)
Już w czasach średniowiecznych miasto odwiedzały wędrowne trupy teatralne, które wystawiały swoje sztuki podczas odbywających się targów czy festynów. Jednak dopiero w XVI-XVIII wieku, po sprowadzeniu zakonu jezuitów, Trnava stała się ważnym ośrodkiem teatralnym. Jak już wcześniej wspomniano, pierwszy teatr jezuicki otwarto w Marianum, w 1692 roku. Niestety, był on dostępny był tylko dla wąskiego grona odbiorców (głownie szlachty i duchowieństwa), dlatego na początku XIX wieku zrodziła się potrzeba wybudowania ogólnodostępnej przestrzeni teatralnej.
Teatr miejski im. Jána Palárika powstał w 1831 roku w stylu empire (czołowa i boczna fasada) i został ufundowany ze składek mieszkańców. Na froncie budynku umieszczono łaciński napis: Isthanc aedem Thaliae po suit senatus ac popolus Tirnaviensis, co w wolnym tłumaczeniu znaczy “Rada Miejska i mieszkańcy Trnavy zbudowali ten dom Talii” (jednej spośród dziewięciu muz olimpijskich i opiekunce komedii). Teatr powstał w miejscu dawnego gościńca U čierneho orla, w zachodniej pierzei Trojičného námestie. Inauguracja teatru miała miejsce 26 grudnia 1831 roku. Podczas niej odbyła się premiera spektaklu w języku niemieckim. Co ciekawe, pierwsze przedstawienie w języku słowackim wystawiono dopiero 38 lat później. Od początków swojego istnienia sala teatralna mogła pomieścić około 550 widzów.
W 1907 roku budynek przeszedł pierwszą, secesyjną przebudowę. W jej trakcie na pierwszym piętrze zbudowano bogato zdobiony, reprezentacyjny hol zwany Zrkadlovú sieň (salą lustrzaną). Po kolejnej przebudowie w 1960 roku swoją działalność rozpoczęło Krajové divadlo Trnava (Wojewódzki/ Regionalny Teatr Trnava), a czternaście lat później Divadlo pre deti a mládež (Objazdowy teatr dla dzieci i młodzieży). W 2001 roku, z okazji 130. rocznicy powstania obiektu nadano mu imię Jána Palárika (XIX-wiecznego słowackiego publicysty i dramaturga).
Ulica Hlavná
Z Trojičného námestie przejdziemy ulicą Hlavną w okolice niewielkiego kościółka sv. Heleny oraz pozostałości dolnej bramy. Wzdłuż ulicy zlokalizowane są jedno lub dwukondygnacyjne domy mieszczańskie, pochodzące z różnych epok historycznych. W obrębie deptaku znajduje się kilka restauracji i kawiarni, ratusz miejski, bankomaty oraz trójwymiarowy plan miasta i napis #Trnava.
Kostol sv. Heleny (Hlavná 18/47)
Budowla zaliczana jest do najstarszych zabytków miasta. Jednonawowy kościół powstał w połowie XIV wieku jako kościół przyszpitalny. Przez pierwszy wiek istnienia poświęcony był Archaniołowi Michałowi, a obecne wezwanie – św. Heleny, otrzymał dopiero w XV wieku. Pierwotnie gotycka świątynia została dwukrotnie przebudowana. Najpierw w stylu barkowym, a w XIX wieku (wraz z zabudowaniami dawnego szpitala i przytułku) klasycystycznym. Podczas pierwszej z nich po obu stronach nawy dobudowano barokowe kaplice.
Bryła kościoła wyróżnia się prostotą, poligonalnie zamkniętym prezbiterium, dwuspadowym dachem oraz brakiem wież. Na fasadzie umieszczono trójdzielną edykułę z kamiennymi rzeźbami trzech świętych: Elżbiety, Heleny i Barbary. Umieszczona pośrodku figura pochodzi z przełomu XIV i XV wieku. W najstarszej części świątyni, czyli w prezbiterium, zachowały się gotyckie sklepienia krzyżowo-żebrowe oraz kamienne sakramentarium – przypominające tabernakulum pomieszczenie służące do przechowywania Najświętszego Sakramentu, upowszechnione w okresie gotyku. Wyposażenie, ołtarze (m.in. Matki Boskiej Loretańskiej) oraz dzwony św. Helena i Elżbieta pochodzą z XVII, XVIII i XIX wieku.
Nasza opinia
Trnava była dla nas bardzo pozytywnym zaskoczeniem. Największe wrażenie wywarły średniowieczne fortyfikacje, ciągnące się wzdłuż ulicy Hlbokej i Hospodárskej. Dużą część zabudowy starego miasta stanowią barokowe lub późnobarokowe budowle (głównie z XVII i XVIII wieku) wzniesione w stylu wiedeńskim, dlatego naszym zdaniem Trnava bardziej zasługuje na miano małego Wiednia, a nie Rzymu. Wrażenie to spotęgowały wieczorne spacery pustymi uliczkami, głównie we wschodniej części starego miasta m.in. ul. Schneidra Trnavského czy Jána Hollého.
W mieście warto zatrzymać się na krótki spacer podróżując na południe (Austria, Chorwacja) pobliską autostradą D1/E75 (Bratislava- Prešov) lub drogą szybkiego ruchu R1/E58 (Trnava- Banská Bystrica). Trnava jest dobrym punktem wypadowym dla leżących w pobliżu Malých Karpát, Smolenického zamku, jaskini Driny (jedynej udostępnionej jaskini krasowej w Malých Karpátach) czy odległej o ok. 45 km stolicy Słowacji – Bratysławy.
Warto również wspomnieć, że Trnava położona jest w obrębie Malokarpatskej vinohradníckaej oblasťi (Małokarpackiego okręgu winiarskiego), a w jej pobliżu znajduje się kilka miasteczek winiarskich przynależących do Malokarpatskej vínnej cesty (Małokarpackiego szlaku winiarskiego) – Modra czy Pezinok.
Napisz komentarz