Dobrý deň Litpov!

Położenie geograficzne

Liptov (Liptów) to region położony w północnej Słowacji, w dorzeczu górnego Váhu (Wagu), na obszarze dwóch powiatów Ružomberok (Rużomberk) i Liptovský Mikuláš (Liptowski Mikułasz). Znaczna jego część leży w granicach trzech parków narodowych: Tatranský národný park, Národný park Nízke Tatry (NAPANT) oraz Národný park Veľká Fatra (NPVF).

Od północy graniczy z Polską (powiatem Tatrzańskim) i Oravą, od wschodu ze Spišem, od południa z Horehroniem, od zachodu regionem Turiec.

Dojazd

Przez Liptov przebiegają trzy drogi krajowe: 18 (Žilina – Prešov – Michalovce), 59 (Banská Bystrica – Ružomberok – Trstená) i 72 (Rimavská Sobota – Brezno– Liptovský Hrádok), dwie drogi wojewódzkie: 537 (Liptovský Hrádok – Vysoké Tatry – Tatranská Kotlina) i 584 (Demänovská Dolina – Liptovský Mikuláš – Podbiel) oraz autostrada D1 (Bratislava – Košice).

Ukształtowanie terenu

Centralną część regionu stanowi Liptovská kotlina, która niemal ze wszystkich stron otoczona jest przez pasma górskie należące do Karpat Zachodnich: Západné Tatry (Tatry Zachodnie), Chočské vrchy (Góry Choczańskie), Nízke Tatry (Niskie Tatry) i Veľká Fatra (Wielka Fatra). Najwyższym szczytem jest mierząca 2248 m n.p.m. Bystrá (Bystra) położona w Západných Tatrach.

Przez Liptov przepływają rzeki Váh (Wag) i Belá (Biała Liptowska). Większość akwenów wodnych stanowią sztuczne zbiorniki: Liptovská Mara, vodná nádrž Čierny Váh (zbiornik Czarny Wag) i vodná nádrž Bešeňová (zbiornik Beszeniowa).

Region jest bogaty w źródła wód termalnych i mineralnych, które są wykorzystywane w licznych kąpieliskach i uzdrowiskach, m.in. Bešeňovej, Liptovským Jáne i Lúčkach. Większość z nich jest czynna przez cały rok. Ze względu na swój zróżnicowany skład mineralny liptowskie wody termalne są polecane przy schorzeniach reumatycznych, chorobach skóry (egzema, łuszczyca) oraz problemach z układem oddechowym.

Historia

Początki osadnictwa na Liptove sięgają czasów prehistorycznych, o czym świadczą liczne znaleziska archeologiczne. W pobliżu Bešeňovej odnaleziono pozostałości celtyckiego grodziska Havránok. W okresie państwa Wielkomorawskiego dotarli tu pierwsi Słowianie.

Kluczowym momentem było utworzenie Liptovskej župy (komitat Liptów) około roku 1340, co zapoczątkowało jego administracyjną odrębność. W tym czasie (XIII–XIV w.) miała miejsce intensywna kolonizacja, w wyniku której powstało blisko 100 osad. Rozwój gospodarczy napędzało głównie górnictwo (złoto, srebro, żelazo). W XV wieku na tereny Liptova dotarli Wołosi, którzy zapoczątkowali rozwój osadnictwa na terenach górskich.

W 1713 roku Liptovský Mikuláš stał się miejscem procesu i egzekucji legendarnego zbójnika Jurija Jánošíka. Kluczowe znaczenie dla rozwoju regionu miało otwarcie Kolei Koszycko-Bogumińskiej w 1871 roku, która przebiegała przez Liptovską kotline.

W latach 60. i 70. XX wieku powstał zbiornik wodny Liptovská Mara. W wyniku jego budowy zostało zalanych 12 miejscowości, a ocalałe zabytki przeniesiono do nowopowstałego Múzeum liptovskej dediny (Muzeum Wsi Liptowskiej) w Pribyline.

Jaskinie i podziemne trasy turystyczne

Na terenie Liptova położony jest jeden z najrozleglejszych słowackich obszarów krasowych – Demänovský kras, słynący z bogactwa i piękna swoich jaskiń. Najważniejsze i najczęściej odwiedzane jaskinie to te należące do Demänovského jaskynného systemu (Systemu Jaskiń Demianowskich). Mierzy on ponad 40 km długości i jest najdłuższym systemem jaskiniowym na Słowacji.

Dla zwiedzających udostępniono jego dwie części: Demänovską jaskyňe Slobody (Demianowską jaskinię Wolności) i Demänovską ľadovą jaskyňe (Demianowską Lodową jaskinie).

Demänovská jaskyňa Slobody (Demianowska jaskinia Wolności) to najczęściej odwiedzana jaskinia na Słowacji. Słynie z bogatej i różnorodnej szaty naciekowej: kolumn naciekowych oraz kalcytowych wodospadów, lilii wodnych i pereł jaskiniowych. Przez jaskinie przepływa podziemny potok Demänovká.

Demänovská ľadová jaskyňa (Demianowska Lodowa jaskinia) oddalona jest ok. 2 km na północ od jaskyňy Slobody. Jaskinia była znana z formacji lodowych znajdujących się głównie w komorach Kmeťov dóm oraz Veľký dóm. Niestety w ciągu ostatnich 10 lat ilość lodu znacząco zmalała i aktualnie utrzymuje się on tylko w najniższych częściach jaskini.

Stanišovská jaskyňa (Jaskinia Staniszowska) znajduje się w Jánskej doline (Dolinie Jańskiej), w pobliżu miejscowości Liptovský Ján. W odróżnieniu od innych jaskiń, ta nie posiada sztucznego oświetlenia ani betonowych chodników. Zwiedzanie odbywa się wyłącznie z przewodnikiem, przy świetle latarek czołowych, które otrzymuje się przed wejściem. Trasa mierzy 410 metrów długości, a czas jej zwiedzania wynosi około godziny.

Važecká jaskyňa (Jaskinia Ważecka) położona jest we wschodniej części regionu, w pobliżu miejscowości Važec. Jaskinia, dzięki licznym znaleziskom kości niedźwiedzia jaskiniowego, należy do najbardziej znanych europejskich stanowisk paleontologicznych. Najstarsze znaleziska liczą ponad 50 tysięcy lat.

Medvedia štôlňa (Niedźwiedzia sztolnia) jest to jedyna zachowana w całości sztolnia górnicza w Tatrach. Położona jest u ujścia Žiarskej doliny, w Západných Tatrach (Tatrach Zachodnich). Powstała prawdopodobnie na początku XVIII wieku, a górnicy poszukiwali w niej głównie złota i innych cennych kruszców.

Całkowita długość sztolni wynosi 550 metrów, z czego udostępnionych jest 400 metrów. Zwiedzanie trwa około 45 minut. Zwiedzanie z przewodnikiem odbywa się przy świetle lamp czołowych oraz lamp olejnych (kaganków). Medvedia štôlňa otwarta jest codziennie. Wejścia odbywają się od 10:00 do 16:00, o każdej pełnej godzinie.

Kościoły

Liptov jest regionem bogatym w cenne zabytki sakralne, w tym kościoły gotyckie oraz unikatowe kościoły drewniane. Jeden z nich wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Gotyk na Liptove jest reprezentowany przez murowane świątynie, pochodzące głównie z XIII i XV wieku. Gotyckie kościoły można znaleźć w miejscowościach: Liptovský Mikuláš, Smrečany, Liptovský Ján, Liptovský Michal oraz Múzeum liptovskej dediny.

Gotický kostol Všetkých svätých – Ludrová

W pobliżu Ružomberoka znajduje się kostolik Všetkých svätých Ludrová – Kút (kościół pw. Wszystkich Świętych w Ludrovej). Od lat 70. XX wieku kościół pełni funkcje muzealne (filia Liptovského múzea).

Ściany oraz sklepienie prezbiterium zostały ozdobione ponad 30 malowidłami, a ich motywem przewodnim jest życie i działalność Jezusa Chrystusa. Warto wspomnieć, że jest to najobszerniejszy zbiór fresków o tej tematyce na Słowacji. XV-wieczne freski przetrwały do naszych czasów w niemal nienaruszonym stanie.

Gotický kostol svätého Martina – Martinček

Gotický kostol svätého Martina (św. Marcina) w Martinčeku to jedna z najstarszych budowli sakralnych na Liptove. Powstał około 1260 roku i po dziś dzień zachował się w niemal niezmienionym kształcie. Jego bryła łączy cechy stylu romańskiego i gotyckiego. Wnętrze kościoła kryje wczesnogotyckie (XIV wiek) malowidła ścienne, które zostały odkryte i odrestaurowane na przełomie XX i XXI wieku. Wokół kościoła krążyły legendy o templariuszach, choć nigdy nie zostały one potwierdzone żadnymi badaniami.

Gotický Kostol svätej Anny – Liptovská Anna

W niewielkiej osadzie Liptovská Anna położonej u wylotu Svätoanenskej doliny (Chočské vrchy) kryją się ruiny kostola svätej Anny. Kościół został zbudowany prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku w stylu gotyckim. Był to jeden z najstarszych kościołów na Liptove, a na cześć jego patronki nadano nazwę wsi. Świątynia została zniszczona przez pożar w 1805 roku i od tego czasu pozostaje w ruinie.

Więcej informacji o kościele svätej Anny znajdziesz w artykule Atrakcje Chočských vrchov (Gór Choczańskich).

Artikulárny drevený kostol – Svätý Kríž

Jedynym drewnianym kościołem na Liptove jest Artikulárny drevený kostol Svätý Kríž (kościół artykularny Święty Krzyż). Jest to jeden z pięciu zachowanych kościołów artykularnych na Słowacji i tak jak pozostałe został zbudowany pod koniec XVII wieku, zgodnie z wytycznymi sejmu w Sopronie.

Pierwotnie kościół stał w miejscowości Paludza, ale w związku z budową zapory Liptovská Mara, w latach 70. XX wieku został przeniesiony i zrekonstruowany w obecnej lokalizacji. Wyróżnia się on imponującym, barokowym wnętrzem z rzeźbionym drewnianym ołtarzem, oraz dwupiętrowymi emporami ozdobionymi malowidłami biblijnymi. W nabożeństwach mogło uczestniczyć nawet 6000 wiernych.

Skanseny i obiekty architektury ludowej

Tradycyjna liptowska architektura ludowa charakteryzuje się drewnianymi domami zrębowymi, z bielonymi ścianami i stromymi dachami krytymi gontem. Najcenniejsze obiekty zachowały się we wsi Vlkolínec (Wlkoliniec) oraz Múzeum liptovskej dediny (Muzeum Wsi Liptowskiej) w Pribylinie.

Vlkolínec (Wlkoliniec)

Vlkolínec położony jest u podnóży góry Sidorovo, w zachodniej części Liptova. Ze wszystkich stron otoczona jest stromymi stokami Veľkej Fatry (Wielkiej Fatry). Wieś tworzy 45 drewnianych obiektów zrębowych (gospodarstw złożonych z chat oraz budynków gospodarczych) charakterystycznych dla środkowej Europy. W 1993 roku osadę wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Vlkolínec wciąż zamieszkuje kilkunastu mieszkańców.

Múzeum liptovskej dediny (Muzeum Wsi Liptowskiej) – Pribylina

Múzeum liptovskej dediny (Muzeum Wsi Liptowskiej) jest to tradycyjny skansen, w którym zgromadzono obiekty z całego regionu, głównie z terenów zatopionych w wyniku budowy zbiornika wodnego Liptovská Mara. W muzeum oprócz obiektów tradycyjnej architektury ludowej, znajdziemy dwie murowane budowle: Goticko-renesančný kaštieľ (gotycko-renesansowy dwór) oraz Kostol Panny Márie (Kościół pw. Marii Panny).

Częścią skansenu jest ekspozycja taboru Považská Lesná železnica, która kursowała w latach 1921 – 1972, pomiędzy miejscowościami Liptovský Hrádok, Liptovska Teplička i Staníkovo.

Archeoskanzen Havránok (Muzeum Archeologiczne Havránok)

Archeoskanzen Havránok (Muzeum Archeologiczne Havránok) jest jednym z najważniejszych stanowisk archeologicznych kultury Puchowskiej i Celtyckiej na Słowacji. Na jego terenie znajdują się drewniane repliki budynków mieszkalnych, obronnych oraz religijnych pochodzących z wczesnej epoki żelaza (okresu lateńskiego).

Poszczególne elementy ekspozycji rozmieszczone w różnych częściach wzgórza Úložisko, nad brzegami zbiorników wodnych Liptovská Mara oraz vodná nádrž Bešeňová.

Górskie wędrówki

Liptov jest idealnym miejscem dla miłośników turystyki górskiej, oferującym gęstą sieć szlaków o różnym stopniu trudności.

Západné Tatry (Tatry Zachodnie)

Západné Tatry (Tatry Zachodnie) oferują zarówno wycieczki w głąb dolin m.in. Žiarskej, Račkovej czy Jamníckej, jak i wyprawy na mierzące ponad 2000 metrów wysokości szczyty: Bystrá, Baníkov (Banówka), Baranec, Volovec (Wołowiec), Sivý vrch i Plačlivé (Rochacz Płaczliwy) .

Szlaki w Západnych Tatry są zamknięte od 1 listopada do 15 czerwca (dotyczy to najwyższych partii). Wyjątek stanowią szlaki leżące na granicy polsko-słowackiej (np. Grześ, Rakoń), gdzie ruch jest dozwolony przez cały rok.

Pasmo jest wymagające, ale znacznie mniej skomercjalizowane niż Vysoké Tatry, dlatego polecane jest dla osób lubiących długie i samotne wędrówki.

Nízke Tatry (Tatry Niskie)

Główna grań Nízkych Tatr rozciąga się na długości około 80 km, a jej przejście zajmuje zwykle od 3 do 5 dni. Przez całą jej długość przebiega czerwono znakowany szlak – Cesta hrdinov SNP (Szlak Bohaterów Słowackiego Powstania Narodowego). Mierzący blisko 770 km (jest to najdłuższy szlak na Słowacji) długości szlak łączy miejsca, w których toczyły się najważniejsze walki w okresie Slovenského národného povstania (Słowackiego Powstania Narodowego).

Nízke Tatry dzielą się na dwie podjednostki: Ďumbierske Tatry (Tatry Dziumbierskie) i Kráľovohoľské Tatry. Obie części rozdziela przełęcz Čertovica (1238 m n.p.m.).

Ďumbierske Tatry, czyli zachodnia część pasma, skupia wszystkie szczyty przekraczające 2000 m n.p.m., w tym najwyższy punkt pasma – Ďumbier (2043 m n.p.m.) oraz Chopok (2024 m n.p.m.). Ta część posiada bardziej alpejski i surowy charakter.

Z kolei, Kráľovohoľské Tatry są mniej rozległe i nieco niższe. Ich najwyższym szczytem jest Kráľova hoľa (1946 m n.p.m.). Wschodnia część jest bardziej dzika i mniej zagospodarowana turystycznie.

Ruch turystyczny koncentruje się głównie w Demänovskej Dolinie i ośrodku turystycznym Jasná. Na obszarze pasma wytyczono około tysiąca kilometrów znakowanych szlaków turystycznych. Udostępniają one praktycznie wszystkie najwyższe i najbardziej widokowe części Nízke Tatry. W przeciwieństwie do Vysokých i Západnych Tatr, szlaki w Nízkych Tatrach są otwarte dla turystów przez cały rok.

Popularny cel wędrówek stanowią: Ďumbier, Chopok (na który można dotrzeć kolejką linową zarówno od strony Liptova, jak i Horehronia), Chata M. R. Štefánika, Kráľova hola oraz skalne okno Ohnište.

Chočské vrchy (Góry Choczańskie)

Chočské vrchy (Góry Choczańskie) to niewielkie, ale bardzo malownicze pasmo górskie na pograniczu Liptova i Oravy. Jego symbolem jest Veľký Choč (Wielki Chocz, 1611 m n.p.m.), który jest powszechnie uznawany za jeden z najlepszych punktów widokowych na całej Słowacji

Na szczyt prowadzi wiele szlaków o różnym stopniu trudności i długości, m.in. z miejscowości: Valaská Dubová, Lúčky i Vyšný Kubín. Trasy są kondycyjnie wymagające, ze względu na duże przewyższenia na krótkim dystansie.

Kolejnym celem wycieczek są dwa wąwozy krasowe: Prosiecka oraz Kvačianska dolina (Dolina Kwaczańska), która znana jest z zabytkowych Mlynov Oblazy oraz punktu widokowego Malý Roháč. Turyści często łączą przejście obu dolin w jedną całodniową wycieczkę.

Inne ciekawe miejsca

Do innych atrakcji regionu można zaliczyć: Hrad a Kaštieľ (zamek i dwór) Liptovský Hrádok, Múzeum baníctva a hutníctva (muzeum górnictwa i hutnictwa) Maša – Liptovský Hrádok, hrad Likava (zamek Likawa), Liptovský hrad (zamek Liptowski), Lúčanský vodopád (wodospad Luczański), Podzemie Pod Vežami (podziemna trasa turystyczna Pod Wieżami) – Liptovský Ján, Múzeum bitky pri Vavrišove (muzeum bitwy pod Wawrzyszowem), Zemiakové pivničky (piwnice ziemniaczane) – Liptovská Teplička, Banícky dom (Dom Górnika) – Vyšná Boca oraz Baňa (kopalnia) Zubaustollen i Malužinská jaskyňa – Malužiná.

Liptovský Mikuláš (Liptowski Mikułasz) to doskonała baza wypadowa do zwiedzania całego regionu. Samo miasto oferuje szereg atrakcji m.in. Slovenské múzeum ochrany prírody a jaskyniarstva (Słowackie Muzeum Ochrony Przyrody i Speleologii), Múzeum Čierny orol (muzeum Czarny Orzeł), Kostol sv. Mikuláša (kościół pw. św. Mikołaja) i Muzeum Janka Kráľa (muzeum Janosika).

Z kolei, w Ružomberku (Rużomberoku) i jego okolicach można zobaczyć: Kostol sv. Ondreja (kościół św. Andrzeja), Liptovské múzeum (muzeum Liptowskie), Vodną nádrž Hrabovo (jezioro Hrabovo), ośrodek narciarski Malinô Brdo oraz Čutkovską Doline.

Bibliografia

• Kollár D., Liptov – turistický sprievodca, wyd. 1, Bratislava, Dajama, 2021
• D. Kollár, Jaskyne. Prirodne Krásy Slovenska, wyd.1, Bratislava, Dajama, 2011, , 978-80-8136-000-8
• P. Bella, Slovensko. Sprístupnené jaskyne, Liptovský Mikuláš, GRAFON, 80-89130-08-9
• Dvořáková V., Svetové kultúrne dedičstvo UNESCO, Bratislava, Dajama, 2009, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-76-4,
• Š. Podolinský, Gotické Kostoly , wyd.1, Bratislava, Dajama, 2010, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-91-7
• V. Dvořáková, Ľudová architektura, wyd.1, Bratislava, Dajama, 2008, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-25-2
• Dudáš M., Gojdič I., Šukajlová M., Drevené kostoly, Bratislava, Dajama, 2007, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-8922-614-6,
• Turčan V., Archeologické pamiatky, wyd.1, Bratislava, Dajama, 2009, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-80-1
• I. Zuskinová, Skanzeny, wyd.1, Bratislava, Dajama, 2008, Kultúrne Krásy Slovenska, 978-80-89226-58-0
• Jędrzejewski D., Słowacja. Góry dla niecierpliwych, Warszawa, Burda Publishing Polska, 2015

Zamieszczone w artykule zdjęcia oraz materiały zostały zebrane w 2019, 2020, 2022, 2023, 2024 oraz 2025 roku.