Trnava (część I)

Trnava, czyli siódme pod względem liczby mieszkańców miasto Słowacji, ze względu na dużą liczbę kościołów nazywane jest Małym lub Słowackim Rzymem. Miasto – położone kilkanaście kilometrów na południowy-wschód od pasma Malých Karpát, posiada jeden z najstarszych i najlepiej zachowanych średniowiecznych systemów obronnych na terenie obecnej Słowacji.

W pierwszym artykule poświęconym miastu Trnava przedstawimy Wam informacje dotyczące dojazdu, przybliżymy historię miasta oraz opowiemy o najważniejszych zabytkach znajdujących się w jego wschodniej części. Natomiast w kolejnej części przeniesiemy się na zachód, w okolice Trojičného námestie oraz ulicy Hlavnej.

Położenie

Trnava położona jest w zachodniej Słowacji, w centralnej części Trnavskej pahorkatiny, na wysokości 146 m n.p.m., nad rzeką Trnávką. Miasto oddalone jest około 45 km od Bratysławy, 37 km od Nitry, 20 km od pasma Malých KarpátSmolenického hradu oraz 23 km od winiarskich miasteczek Modra i Pezinok. Jest również głównym miastem Trnavského samosprávneho kraja (województwa Trnawskiego) i Trnavského okresu (Trnawskiego powiatu).

Mapa sieci drogowej okresu Trnava. źródło: Slovenská správa ciest – Cestná Databanka www.cdb.sk

Dojazd

Przez miasto przebiegają dwie drogi krajowe: nr 51 (przejście graniczne Holíč-Hodonín – Hronská Breznica) i nr 61 (ŽilinaBratislava) oraz wojewódzkie nr 504 (Nové Mesto nad VáhomModra) i nr 560 (TrnavaDechtice). Około 5,5 km na południowy wschód od centrum miasta znajduje się węzeł drogowy, w obrębie którego krzyżują się autostrada D1 (E75) oraz droga szybkiego ruch R1 (E58).

Parkowanie

W Trnavie znajduje się kilka płatnych parkingów, na których można bezpiecznie zaparkować swój pojazd. Parkingi podzielone są na 3 podstawowe strefy: A, B i C. Pierwsza z nich znajduje się w historycznym centrum. Bilet można nabyć w automatach parkingowych. Za pierwsze 30 minut parkowania w strefie A pobierana jest opłata w wysokości 0,70 euro, a za każde rozpoczęte 15 minut należy zapłacić od 10 (opłata kartą) do 35 centów (opłata w gotówce). Strefa płatnego postoju obowiązuje od poniedziałku do piątku, w godzinach 8:00 – 18:00. Więcej informacji o parkowaniu w strefie B znajdziecie na stronie trnava.sk. Miejsca do parkowania można znaleźć m.in. wzdłuż ulic: Hornopotočnej, Paulínskej czy Kapitulskej (w pobliżu Bazyliki).

ulica Jeruzalemska
Widok z ulicy Jeruzalemskej na dwane zabudowania mieszcańskie oraz bazylikę sv. Mikuláša

Historia miasta

Okolice miasta były zamieszkane już w późnej epoce kamienia. Podczas badań archeologicznych odkryto liczne znaleziska z epoki brązu i żelaza oraz pozostałości osadnictwa celtyckiego, germańskiego czy wielkomorawskiego. Pierwsza osada targowa powstała na lewym brzegu potoku Trnávka prawdopodobnie pod koniec IX wieku. Jej pochodzenie ściśle związane było z przebiegiem ważnych szlaków handlowych. Na prawym brzegu Trnávki, w sąsiedztwie klasztoru sv. Jakuba, rozwijała się kolejna osada. Wkrótce w wyniku ich połączenia powstało miasto Trnava.

Film pochodzi z kanału mesto Trnava.

Ogromny wpływ na rozwój miasta miało małżeństwo córki króla węgierskiego Beli III – Konstancji z królem czeskim Przemysłem Otokarem I. To właśnie dzięki niemu Trnava umocniła swoją pozycję miasta kupieckiego. Miasto po raz pierwszy została wspomniane w 1211 roku, w jednym z dokumentów arcybiskupa ostrzygomskiego Jána. W 1238 roku król węgierski Bela IV udzielił pozwolenia na budowę murów miejskich oraz nadał status wolnego miasta królewskiego. Co ciekawe, Trnava była pierwszym miastem (leżącym w obrębie dzisiejszej Słowacji), które otrzymało ten tytuł. W tym samym wieku rozpoczęto budowę miejskich fortyfikacji – murowanych wież oraz łączących je drewnianych murów obronnych. W mieście rozwijały się liczne cechy rzemieślnicze: stelmachów, rymarzy oraz winiarzy. Średniowieczna Trnava była jednym z najbogatszych i najbardziej znaczących miast Węgier. Na jej terenie odbywały się negocjacje królów, m.in. w 1327 roku został zawarty układ monetarny pomiędzy władcami Węgier i Czech – Karolem Róbertem i Janem Luksemburskim.

Tyrnavia (Trnava) na przełomie XVI i XVII wieku. źródło: www.mapio.net

Po zajęciu Ostrzyhomia przez Turków w 1543 roku, do Trnavy przeniesiono kapitułę oraz arcybiskupstwo. Od tego momentu miasto na prawie 300 lat stało się znaczącym ośrodkiem religijnym ówczesnych Węgier. To właśnie w tym czasie uzyskało przydomek Małego Rzymu. Okres największego rozwoju gospodarczego Trnavy przypada na koniec XVI wieku. W tym okresie także założono uniwersytet, który do czasu zakończenia swojej działalności w 1777 roku, był jedynym ośrodkiem akademickim na Węgrzech. Najgorszy dla miasta czas przypada na przełom XVII i XVIII wieku, kiedy to zostało nawiedzone przez dwa potężne pożary, epidemię dżumy oraz starcia zbrojne. W 1704 roku pod Trnavą stoczono bitwę pomiędzy wojskami cesarskimi a oddziałami antyhabsburskiego powstania. Po tych przykrych wydarzeniach szybko nastąpił renesans miasta. Kolejnymi punktami zwrotnymi w rozwoju miasta były lata 1836 oraz 1868, kiedy to między Bratysławą a Trnawą wytyczono kolej konną oraz wybudowano cukrownię. W czasie ucisku narodowego, w 1870 roku powstało Towarzystwo Św. Wojciecha, którego celem było podtrzymywanie świadomości narodowej Słowaków. W pierwszych dniach listopada 1918 roku rozpoczęła się okupacja miasta oraz zachodniej Słowacji przez wojska czechosłowackie.

Trojičné námestie na przełomie XIX i XX wieku. źródło: www.trnava.dnes24.sk Fot.Monika Hanigovská

Stare miasto

Stare miasto jest najstarszą, zachowaną częścią zabudowy, a jego granice wytyczają pozostałości murów miejskich oraz ulice: Dolné baštyHalenárska (od południa), Hospodárska (od zachodu), Rybníková (od północy) i Hlboká (od wschodu). W przeciwieństwie do innych średniowiecznych miast (np. Levoča, Žilina, Kraków, Wrocław), Trnawska starówka nie posiada typowego układu szachownicowego. W 1987 roku centrum miasta nadano status miejskiego rezerwatu zabytków.

Plan starego miasta według V.Mencla. źródło: www.medievalheritage.eu

Zwiedzanie

Nasz spacer rozpoczniemy przy wschodnich murach obronnych, w pobliżu wschodniej furty znajdującej się na tyłach bazyliki sv. Mikuláša. Następnie przejdziemy do Námestie svätého Mikuláša i zwiedzimy położone w jego obrębie zabytki. Ostatnim punktem tej części spaceru będzie położony na rogu ulic Jána Hollého i M. Schneidra Trnavského Arcibiskupský úrad.

Mestské hradby (Mury Miejskie)

Trnawskie fortyfikacje należą do najstarszych, największych i najlepiej zachowanych średniowiecznych systemów obronnych na terenie Słowacji, w przeszłości Królestwa Węgierskiego. Mury miejskie okalały obszar około 56 ha i posiadały regularny, prostokątny kształt o wymiarach około 800 x 700 metrów.

Wschodnie mury miejskie
Fragment wschodnich murów miejskich.

Budowa obwarowań rozpoczęła się w XIII wieku i przebiegała w kilku etapach. Początkowo wybudowano 26 kamiennych baszt wykuszowych oraz łączące je drewniano-ziemne umocnienia. W 1435 roku, po kilkuletnim oblężeniu miasta przez Husytów, Zygmunt Luksemburczyk nakazał wzmocnienie miejskich fortyfikacji. W tym celu wzniesiono mierzące około 8 metrów wysokości ceglano-kamienne mury oraz dobudowano do nich 10 kolejnych baszt. Miasto posiadało tylko cztery bramy wjazdowe – po dwie po północnej (HornáMalženická brana) i południowej (DolnáLovčická brána) stronie miasta. Przeciwległe bramy były połączone drogami, przecinającymi całe miasto. W późniejszym etapie dobudowano kilka furt dla pieszych. System obronny uzupełniała fosa, wypełniana wodą tylko w przypadku nadchodzącego zagrożenia.

Bernolákova brána
Bernolákova brána

Do dzisiejszych czasów zachowały niemal w całości wschodnie i zachodnie mury obronne ciągnące się wzdłuż ulicy HlbokejHospodárskej oraz fragmentarycznie mury przy ul. Dolné baštyRybníkovej. Jedyna zachowana wieża obronna – Bernolákova brána, mieści się przy ul. Radlinského, tuż przy kościele sv. Jakuba. Większość z nich została odrestaurowana i częściowo udostępniona do zwiedzania.

Námestie svätého Mikuláša (Plac św. Mikołaja)

We wschodniej części miasta położone jest Námestie svätého Mikuláša (Plac św. Mikołaja), które do połowy XVI wieku pełniło funkcję centrum średniowiecznej osady. Po przeniesieniu centrum w rejon Trojičného námestie (Placu św. Trójcy), plac otaczano kolejnymi instytucjami kościelnymi, przez co w krótkim czasie urosło do rangi duchowego ośrodka miasta.

Bazylika_widok z murów
Widok z murów miejskich na prezbiterum, barokową kaplicę oraz północną fasadę bazyliki sv. Mikuláša

Bazilika/Dóm sv. Mikuláša (Námestie svätého Mikuláša)

Historia

Pierwszy romański kościół został wzniesiony na przełomie XI i XII wieku, w formie bazyliki. Patronem nowopowstałej świątyni mianowano sv. Mikuláša (św. Mikołaja), czyli opiekuna m.in. kupców, bednarzy, cukierników, piekarzy, piwowarów, młynarzy, uczonych i studentów, pielgrzymów, podróżnych. W latach 1380-1421 miała miejsce gotycka przebudowa kościoła. W latach 1543-1820 kościół stanowił siedzibę arcybiskupa Ostrzyhomia, a także pełnił funkcje katedralne.

Bazylika_prezbiterium
Widok ze wschodnich murów miejskich na prezbiterium bazyliki sv. Mikuláša

Wiek XVII charakteryzował się największymi przeróbkami budowlanymi i zmianami w kościele. Z inicjatywy kardynała Pázmana dobudowano kilka bocznych kaplic oraz wybudowano nowy chór i ambonę, a także zainstalowano nowe ławki i ołtarze, a to wszystko w stylu barokowym. Po powstaniu Czechosłowacji i utworzeniu Trnawskiej Administracji Apostolskiej, w 1918 roku kościół na kolejne 60 lat stał się katedrą. W 2008 roku papież Benedykt XVI nadał mu status bazyliki mniejszej oraz stał się miejscem maryjnych pielgrzymek archidiecezji trnawskiej.

Architektura

Kościół stoi we wschodniej i najstarszej części starego miasta, na wrzecionowatym rynku, należącym w średniowieczu do kupieckiej osady. Bryła trójnawowego kościoła od wschodniej strony zakończona jest wielobocznym prezbiterium, natomiast od strony zachodniej dwiema wieżami, zwieńczonymi barokowymi szpiczastymi kopułami. W wieży północnej wisi jeden z największych dzwonów w Europie – sv. Mikuláš. Między wieżami znajduje się wejście do kościoła oraz zakończone ostrołukiem gotyckie okno z witrażem.

Plan Bazyliki
Plan Baziliki sv. Mikuláša (Katedry św. Mikołaja)

Świątynia mierzy 60 metrów długości, 31 metrów szerokości oraz 18 metrów wysokości (nawa główna). Strop nawy głównej oraz naw bocznych zdobi sklepienie krzyżowo- żebrowe. Na sklepieniu nawy głównej, a dokładniej na skrzyżowaniach żeber, umieszczono zworniki z herbami Zygmunta Luksemburskiego, Alberta Habsburga oraz miasta.

Wnętrze Katedry

W prezbiterium zachowało się oryginalne, gotyckie pastoforium, czyli kamienna skrzynka służąca do przechowywania relikwii, szat i sprzętów liturgicznych, trwale przymocowana do murów świątyni. Od północnej części znajduje się gotycki portal prowadzący do dawnej, romańskiej kaplicy sv. Juraja, którą w XVII wieku zastąpiono nową zakrystią. Pięcioboczne prezbiterium łączy się z nawą główną potężnym tęczowym łukiem.

Bazylika_Nawa główna
Nawa główna i prezbiterium Bazyliki.

Nad gotyckimi arkadami, oddzielającymi nawę główną od bocznych, widnieją XX-wieczne malowidła przedstawiające Drogę Krzyżową oraz wizerunki świętych. Ponadto, w przedsionku zachowały się oryginalne freski m.in. herb miasta, atrybuty i wizerunki świętych: św. Jana Ewangelisty, patrona kościoła, św. Pawła oraz św. Jerzego.

Malowidła_przedsionek
Malowidła znajdujace się w przedsionku kościoła

W bocznej, barokowej kaplicy, wzniesionej przez arcybiskupa Imricha Esterházi, na ołtarzu baldachimowym umieszczono cudowny obraz Panny Márie Trnavskej (Matki Boskiej Trnawskiej), która według przekazów roniła łzy podczas nękających kraj najazdów tureckich.

Kaplica Panny Márie Trnavskej
Kaplica Panny Márie Trnavskej (Matki Boskiej Trnawskiej).

Múzeum knižnej kultúryOláhov seminár (Námestie svätého Mikuláša č. 10)

Naprzeciwko portalu wejściowego bazyliki sv. Mikuláša miesi się jedna z filii Západoslovenského muzeum – Múzeum knižnej kultury. Jego wystawy poświęcono historii kultury książkowej. Na parterze umieszczono ekspozycję „z miłością do prawdy”, na piętrze zaś wystawę poświęconą życiu i twórczości rzeźbiarza Wilhelma Schiffera. W 1561 roku arcybiskup Mikuláš Oláh sprowadził do miasta zakon jezuitów, który założył swoje pierwsze kolegium na terenach Królestwa Węgier. W tym samym roku rozpoczęto budowę szkoły z internatem. Pomimo pożaru, który wybuch na budowie pięć lat później, obiekt odbudowano, a następnie otworzono w nim pierwsze węgierskie seminarium duchowne.

Oláhov seminár
Oláhov seminár – budynek, w którym mieści się Múzeum knižnej kultúry.

W 1590 roku kanonik J. Cherődi dokonał jego rozbudowy. We wnętrzach mieściło się m.in. seminarium, schronisko dla starych księży oraz biblioteka. W latach 70. XX wieku budynek został przebudowany i od tego czasu służy jako Muzeum Kultury Książki. Muzeum otwarte jest w sezonie letnim (01.03. – 31.10.) od wtorku do piątku w godz. 8:30-15:00, w weekendy 11:00-17:00. Natomiast w sezonie zimowym (01.11. – 28.02.) od wtorku do niedzieli, tylko po wcześniejszym uzgodnieniu drogą telefoniczną.

Západoslovenské muzeum

Celem powstałego w 1954 roku muzeum okręgowego jest dokumentacja historii i kultury regionu Trnava. Pierwsza wystawę ceramiki otwarto już w 1957 roku. Od 2002 roku administratorem muzeum jest samorządowy region Trnava. Obecnie muzeum zarządza czterema budynkami w historycznym centrum miasta (dawny klasztor klarysek, kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, Dom muzyki Mikuláša Schneidera Trnavského, Muzeum Kultury Książkowej), z których trzy uznano narodowymi zabytkami kultury. W zbiorach muzealnych zgromadzono ponad 160 000 obiektów dziedzictwa kulturowego. Muzeum otwarte jest przez cały rok, od wtorku do niedzieli. Dla zwiedzających przygotowano ponad 10 stałych ekspozycji poświęconych, m.in. archeologii, przyrodzie Małych Karpat, ludowemu garncarstwu i tkactwu, zakonowi klarysek czy zabytkom sakralnym.

Súsošie svätého Jozefa (Námestie svätého Mikuláša)

W centralnej części Námestie svätého Mikuláša wznosi się XVIII-wieczna kolumna św. Józefa. Jest to drugi tego typu obiekt wzniesiony przez mieszkańców Trnavy jako wyraz wdzięczności za ustanie epidemii. Kolumna została postawiona na planie trójkąta w 1731 roku przez miejscowego rzeźbiarza i kamieniarza I. Melčera.

Námestie svätého Mikuláša
Súsošie svätého Jozefa (kolumna św. Józefa). W tle Bazilika sv. Mikuláša.

Trzy ściany cokołu udekorowano motywami roślinnymi oraz płaskorzeźbami przedstawiających św. Rozalię, św. Sebastiana i św. Rocha, które miały chronić miasto przed kolejnymi zarazami. Z kolei na każdym z narożników umieszczono figury św. Mikołaja, św. Karola Boromeusza i św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Trzon kolumny, który wieńczy figura św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus, ozdobiono reliefem o motywach geometryczno-roślinnych.

Súsošie svätého Jozefa
Súsošie svätého Jozefa (kolumna św. Józefa). W tle Bazilika sv. Mikuláša.

Historický arcibiskupský palác (Námestie svätého Mikuláša 387)

Na południe od bazyliki mieści się renesansowy arcibiskupský palác (Pałac Arcybiskupi). Wzniesiono go w 1562 roku na starszych gotyckich fundamentach jako rezydencję arcybiskupa Mikuláša Oláha. Nieprzerwanie do 1820 roku stanowił siedzibę arcybiskupów ostrzyhomskich. W jego wnętrzach zachowały się renesansowe sklepienia i portale, będące przykładem renesansu trnawskiego. Fasadę pałacu zdobią kamienne herby Oláha, Szelepcsényi oraz Forgáča.

Nasz spacer będziemy kontynuować ulicą Schneidra Trnavského. Po drodze zatrzymamy się pod jednym z domów mieszczańskich, w którym mieści się Dom Hudby Mikuláša Schneidera Trnavského. Ostatnim punktem programu będzie należący do zespołu budynków dawnego Uniwersytetu Trnawskiego Arcibiskupský úrad.

Ulice Hviezdoslavova i Schneidra Trnavského

Ulica M. Schneidra Trnavského
Ulica M. Schneidra Trnavského. W tle Mestská veža.

Dom Hudby (Muzyki) Mikuláša Schneidera Trnavského (M. Schneidra Trnavského č. 5)

W barokowym domu mieszczańskim, pod numerem 5 mieści się kolejna filia Západoslovenského muzeumDom Hudby Mikuláša Schneidera Trnavského. Adres muzeum nie jest przypadkowy, ponieważ w pierwszej połowie XX wieku mieszkał i tworzył tu kompozytor Mikuláš Schneider Trnavský (1881-1958). W odrestaurowanych w połowie lat 90. XX wieku wnętrzach utworzono ekspozycję poświęconą życiu i twórczości lokalnego kompozytora. Ciekawostką jest, że w czasie wojen tureckich w budynku ukrywano węgierską koronę królewską. Muzeum można zwiedzać od wtorku do niedzieli, tylko po wcześniejszym uzgodnieniu.

Mikuláš Schneider-Trnavský (ur. 1881 r. w Trnawie, zm. 1958 r. w Bratysławie)

Słowacki kompozytor, dyrygent, pedagog i założyciel Akademii Muzyki i Dramatu w Bratysławie. Od 1909 roku pełnił funkcję dyrygenta chóru w bazylice sv. Mikuláša. W latach 1921-1937, na zlecenie Stowarzyszenia sv.Vojtecha, stworzył Jednotny katolícky spevník (Ujednolicowny Śpiewnik Katolicki). Śpiewnik wzorowany na XVII-wiecznym psałterzu Cantus Catholici, uzupełnił o 226 nowych, skomponowanych własnoręcznie pieśni.

Arcibiskupský úrad (róg Jána Hollého i M. Schneidra Trnavského)

Convictus Nobilium, czyli budynek Bursy Szlacheckiej, należy do najbardziej reprezentacyjnych budynków kompleksu uniwersyteckiego w Trnavie. Stojąca niegdyś przy ul. Kapitulskej, dawna arystokratyczna szkoła z internatem została założona w 1619 roku przez arcybiskupa Petera Pázmaňa. Pięć lat później przekształcono ją w seminarium duchowne. Od lat 30. XVII wieku seminarium przeniosło się do domu przy ulicy Hollého, który został podarowany przez arcybiskupa Kalča Jána Telegdého.

Arcibiskupský úrad
Wschodnia fasada Arcibiskupského úradu.

Już wiek później, na rozkaz cesarzowej Marii Teresy, zastąpiono go trzykondygnacyjnym, późnobarokowym pałacem, w stylu wiedeńskim. Korytarze, klatki schodowe oraz reflektarz udekorowano barokowo-rokokowymi dekoracjami stiukowymi. W głównej fasadzie umieszczono trzy wejścia – jedno główne (reprezentacyjne) i dwa boczne (o charakterze gospodarczym). Do 1777 roku budynek służył Uniwersytetowi Trnawskiemu jako internat. Przez kolejne dwa wieki pałac był użytkowany na przemian przez kościół i wojsko m.in. seminarium św. Cyryla i Metodego czy zarząd Czechosłowackiego Ministerstwa Obrony Narodowej. Na początku lat 90. XX wieku dawne koszary zwrócono archidiecezji trnawskiej, która przeniosła tu urząd arcybiskupi. W jednym ze skrzydeł pałacu mieści się kaplica św. Krzyża. Jej wnętrza zdobią XVIII-wieczne malowidła autorstwa Vavrineca Musingera. Ich tematem przewodnim są Objawienia św. Jana Ewangelisty. Oryginalne wyposażenie kaplicy nie zachowało się.

Przydatne linki

Nasza opinia

Naszymi wrażeniami podzielimy się w kolejnym artykule pt. Trnava cz.2, który ukaże się 24 listopada 2021 r. Zapraszamy serdecznie!

Bazylika_widok z murów
Widok z murów miejskich na prezbiterum, barokową kaplicę oraz północną fasadę bazyliki sv. Mikuláša

Bibliografia

Napisz komentarz